មុខវិជ្ជា “សេចក្តីផ្តើមនីតិ ” ជាមុខវិជ្ជាមូលដ្ឋានគ្រឹះ ដែលរាល់និស្សិតច្បាប់ទាំងអស់មិនអាចរំលងបាន ដែលជាទូទៅ ត្រូវបានដាក់បញ្ចូលក្នុងកម្មវិធីសិក្សាសម្រាប់ និស្សិតផ្នែកច្បាប់ ឆ្នាំទី ១ នៃមហាវិទ្យាល័យច្បាប់។ យ៉ាងណាមិញ មុខវិជ្ជានេះ ក៏អាចត្រូវបានដាក់បញ្ចូលឲ្យនិស្សិតជំនាញដទៃទៀត សិក្សាផងដែរ នៅក្នុងឆ្នាំមូលដ្ឋាន ក៏ដោយសារ មុខវិជ្ជានេះ មានសារៈសំខាន់ ជាគ្រឹះសម្រាប់ទទួលចំណេះដឹងច្បាប់ជាទូទៅ។

ហេតុដូចនេះ ក្នុងមេរៀននេះ យើងនឹងធ្វើការសង្កត់ធ្ងន់លើ ០២ ចំណុចសំខាន់លើ ថាតើគោលបំណង នៃមុខវិជ្ជានេះ ជាអ្វី ? (១) និង ថាតើនិស្សិត ត្រូវតម្រូវផ្តោតសិក្សាលើមេរៀនអ្វីខ្លះ នៅក្នុងកម្មវិធីសិក្សាជាទូទៅ ? (២)

ដោះសោរយុត្តិធម៌ ដោយបើកគន្លឹះចេញពីជំហានដំបូង នៃមេរៀនសេចក្តីផ្តើមនីតិ

 

១. គោលបំណង នៃមុខវិជ្ជា “សេចក្តីផ្តើមនីតិ”

ការសិក្សាមុខវិជ្ជា “សេចក្តីផ្តើមនីតិកម្ពុជា” ជាមុខវិជ្ជានេះមូលដ្ឋាន ដែលអាចបម្រើគោលបំណងផ្សេងៗ អាស្រ័យលើការផ្តោតអ្នកសិក្សា និងគោលបំណង នៃការសិក្សានោះ។ ខាងក្រោមនេះគឺជាគោលបំណងសក្តានុពលដោយឈរលក្ខខណ្ឌវិនិច្ឆ័យ នៃអ្នកសិក្សា៖

+សម្រាប់និស្សិត និងអ្នកជំនាញផ្នែកច្បាប់៖

-ផ្តល់ការយល់ដឹងជាមូលដ្ឋាន៖ ណែនាំពីលក្ខណៈសំខាន់ៗ និងរចនាសម្ព័ន្ធនៃប្រព័ន្ធច្បាប់កម្ពុជា រួមទាំងប្រភពនៃច្បាប់ ប្រព័ន្ធតុលាការ និងផ្នែកច្បាប់សំខាន់ៗ (ឧទាហរណ៍ ច្បាប់រដ្ឋធម្មនុញ្ញ ច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌ ច្បាប់រដ្ឋប្បវេណី)។
-រំលេចបរិបទប្រវត្តិសាស្ត្រ៖ ពន្យល់ពីការអភិវឌ្ឍន៍ប្រវត្តិសាស្ត្រនៃច្បាប់កម្ពុជា ដោយពិចារណាលើឥទ្ធិពលពីអាណានិគមបារាំង របបខ្មែរក្រហម និងយុគសម័យក្រោយជម្លោះបច្ចុប្បន្ន។
-ផ្តល់ជូននូវទិដ្ឋភាពទូទៅនៃផ្នែកច្បាប់សំខាន់ៗ៖ សូមណែនាំដោយសង្ខេបនូវផ្នែកសំខាន់ៗនៃច្បាប់កម្ពុជា ដូចជា ច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌ ច្បាប់កិច្ចសន្យា ច្បាប់ទ្រព្យសម្បត្តិ ច្បាប់គ្រួសារ និងច្បាប់ការងារ។
-អភិវឌ្ឍជំនាញស្រាវជ្រាវផ្នែកច្បាប់ជាមូលដ្ឋាន៖ ណែនាំសិស្សអំពីការចូលប្រើប្រាស់ និងរុករកធនធានច្បាប់ដែលពាក់ព័ន្ធនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា រួមមានរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ក្រម ច្បាប់ បទបញ្ជា និងសំណុំរឿង។

+សម្រាប់អ្នកជំនាញ និងវិនិយោគិន៖

-ស្វែងយល់ពីបរិយាកាសច្បាប់៖ ផ្តល់ការយល់ដឹងជាមូលដ្ឋានអំពីក្របខណ្ឌច្បាប់ដែលពាក់ព័ន្ធសម្រាប់សកម្មភាពអាជីវកម្មនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា រួមមានច្បាប់កិច្ចសន្យា ច្បាប់វិនិយោគ ច្បាប់ការងារ និងច្បាប់កម្មសិទ្ធិបញ្ញា ….។
-កំណត់បញ្ហាប្រឈមផ្នែកច្បាប់ដែលអាចកើតមាន៖ គូសបញ្ជាក់បញ្ហាផ្លូវច្បាប់ដែលអាចកើតមានដែលអាជីវកម្មអាចជួបប្រទះនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ដូចជាការដោះស្រាយវិវាទ ការអនុលោមតាមបទប្បញ្ញត្តិ និងសិទ្ធិអចលនទ្រព្យ។
-រុករកធនធានច្បាប់៖ ណែនាំអ្នកប្រើប្រាស់អំពីការចូលប្រើព័ត៌មានផ្លូវច្បាប់ដែលពាក់ព័ន្ធ និងស្វែងរកដំបូន្មានផ្នែកច្បាប់ប្រកបដោយវិជ្ជាជីវៈនៅពេលចាំបាច់។

+សម្រាប់សាធារណជនទូទៅ៖

-លើកកម្ពស់ការយល់ដឹងអំពីសិទ្ធិ និងទំនួលខុសត្រូវផ្នែកច្បាប់៖ ជូនដំណឹងដល់សាធារណជនអំពីសិទ្ធិ និងកាតព្វកិច្ចផ្លូវច្បាប់ជាមូលដ្ឋានរបស់ពួកគេក្រោមច្បាប់កម្ពុជា លើកកម្ពស់ការយល់ដឹង និងការយល់ដឹងផ្នែកច្បាប់។
-ពន្យល់ពីដំណើរការផ្លូវច្បាប់សំខាន់ៗ៖ ផ្តល់ការពន្យល់សាមញ្ញអំពីនីតិវិធីច្បាប់ក្នុងផ្នែកដូចជា យុត្តិធម៌ព្រហ្មទណ្ឌ វិវាទរដ្ឋប្បវេណី និងការដោះស្រាយវិវាទដីធ្លី។
-លើកទឹកចិត្តឱ្យមានការចូលរួមប្រកបដោយការទទួលខុសត្រូវជាមួយប្រព័ន្ធច្បាប់
-លើកកម្ពស់ការយល់ដឹងអំពីសារៈសំខាន់នៃការស្វែងរកដំបូន្មានផ្នែកច្បាប់ និងការដោះស្រាយវិវាទតាមរយៈបណ្តាញផ្លូវច្បាប់ដែលបានបង្កើតឡើង។

២. ខ្លឹមសារសំខាន់ៗ នៅក្នុងមុខវិជ្ជា “សេចក្តីផ្តើមនីតិ”

អ្នកសិក្សាទាំងឡាយ បានយល់ដឹងអំពីគោលបំណង នៃមុខវិជ្ចានេះ រួចមកហើយ ឃើញថា មុខវិជ្ជានេះ ផ្ទុកទៅវត្តុបំណងជារួម សម្រាប់ប្រយោជន៍សង្គម។ ហេតុនេះ យើងមកពិនិត្យមើលអំពី ខ្លឹមសារសំខាន់ៗ ដែលទូទៅ ត្រូវបានដាក់បញ្ចូលជាមាតិកា ក្នុងមេរៀននេះ ដោយផ្តោតសំខាន់ លើទិដ្ឋភាពទូទៅនៃប្រព័ន្ធច្បាប់នៅកម្ពុជា រួមទាំងបរិបទប្រវត្តិសាស្ត្រ គោលការណ៍ច្បាប់សំខាន់ៗ និងរចនាសម្ព័ន្ធនៃប្រព័ន្ធតុលាការ មានខ្លឹមសារដូចខាងក្រោម ៖

ក. បរិបទប្រវត្តិសាស្ត្រ៖

ប្រទេសកម្ពុជាមានប្រវត្តិសាស្ត្រផ្នែកច្បាប់ដ៏សម្បូរបែប ដែលបានវិវត្តន៍ជាច្រើនសតវត្សមកហើយ។ រងឥទ្ធិពលដោយប្រពៃណីច្បាប់ហិណ្ឌូ និងព្រះពុទ្ធសាសនា ប្រព័ន្ធច្បាប់របស់ប្រទេសនេះក៏ត្រូវបានបង្រួបបង្រួមដោយសម័យអាណានិគម និងជម្លោះផងដែរ។ ការយល់ដឹងអំពីបរិបទប្រវត្តិសាស្រ្តនេះគឺមានសារៈសំខាន់ណាស់ក្នុងការចាប់យកមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃច្បាប់កម្ពុជា។

ខ. ការវិវត្តន៍ នៃប្រព័ន្ធច្បាប់៖

-ប្រព័ន្ធច្បាប់របស់កម្ពុជា ៖ ប្រទេសកម្ពុជាដើរតាមប្រព័ន្ធច្បាប់ស៊ីវិល ដែលមានន័យថា ក្របខ័ណ្ឌច្បាប់របស់ខ្លួនផ្អែកលើច្បាប់ជាលាយលក្ខណ៍អក្សរ និងលក្ខន្តិកៈ។ ក្រមច្បាប់មានតួនាទីជាប្រភពចម្បងនៃច្បាប់ ហើយការសម្រេចរបស់តុលាការមិនជាប់កាតព្វកិច្ចដូចនៅក្នុងប្រព័ន្ធច្បាប់ទូទៅនោះទេ។

-មូលដ្ឋានរដ្ឋធម្មនុញ្ញ៖ រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា អនុម័តក្នុងឆ្នាំ ១៩៩៣ គឺជាច្បាប់កំពូលនៃដែនដី។ វាបង្កើតគោលការណ៍ប្រជាធិបតេយ្យ នីតិរដ្ឋ និងសិទ្ធិមនុស្ស។ ការយល់ដឹងអំពីក្របខណ្ឌរដ្ឋធម្មនុញ្ញគឺចាំបាច់សម្រាប់ការបកស្រាយ និងអនុវត្តច្បាប់ផ្សេងៗ។

-សិទ្ធិមនុស្ស និងនីតិរដ្ឋ៖ ប្រទេសកម្ពុជាបានសង្កត់ធ្ងន់យ៉ាងសំខាន់លើសិទ្ធិមនុស្ស និងនីតិរដ្ឋ។ សន្ធិសញ្ញា និងអនុសញ្ញាសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិត្រូវបានដាក់បញ្ចូលទៅក្នុងច្បាប់ក្នុងស្រុក ដែលឆ្លុះបញ្ចាំងពីការប្តេជ្ញាចិត្តរបស់ប្រទេសក្នុងការការពារសេរីភាពបុគ្គល និងការធានាយុត្តិធម៌។

គ. រចនាសម្ព័ន្ធនៃប្រព័ន្ធតុលាការ៖

-ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ៖ ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញមានតួនាទីបកស្រាយរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ពិនិត្យធម្មនុញ្ញភាពនៃច្បាប់ និងដោះស្រាយវិវាទការបោះឆ្នោត។ ស្ថាប័ននេះ ដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការលើកកម្ពស់នីតិរដ្ឋ និងការពារសិទ្ធិជាមូលដ្ឋាន។

-តុលាការកំពូល៖ តុលាការកំពូលគឺជាអំណាចតុលាការកំពូលនៅកម្ពុជា មានសមត្ថកិច្ចជំនុំជម្រះលើ បណ្តឹងឧទ្ធរណ៍ ទាំងលើសំណុំរឿងរដ្ឋប្បវេណី និងព្រហ្មទណ្ឌ ដោយធានានូវការអនុវត្តគោរពនីត្យានុកូលភាព និងធម្មនុញ្ញភាព នៃច្បាប់ និងផ្តល់ដំណោះស្រាយចុងក្រោយចំពោះវិវាទផ្លូវច្បាប់។

-សាលាឧទ្ធរណ៍៖ ស្ថិតនៅខាងក្រោមតុលាការកំពូល សាលាឧទ្ធរណ៍ពិនិត្យសំណុំរឿងពីតុលាការថ្នាក់ក្រោម ហៅថា ការជំនុំជម្រះលើកទី ២ ។ តុលាការថ្នាក់នេះ ធានាថានីតិវិធីច្បាប់ត្រូវបានអនុវត្តយ៉ាងត្រឹមត្រូវ និងផ្តល់នូវស្រទាប់បន្ថែមនៃការត្រួតពិនិត្យនៅក្នុងដំណើរការតុលាការ ពីតុលាការជាន់ ហៅថាសាលាដំបូង
-សាលាដំបូងរាជធានី-ខេត្ត ៖ នៅប្រទេសកម្ពុជា មានតុលាការជាន់ទាប ឬ ដំបូង ហៅឈ្មោះជាផ្លូវការថា សាលាដំបូង រាជធានី-ខេត្ត។ តុលាការថ្នាក់នេះ ដោះស្រាយសំណុំរឿងជាច្រើន រួមទាំងរឿងព្រហ្មទណ្ឌ រដ្ឋប្បវេណី និងរឿងរដ្ឋបាលផង។ តុលាការទាំង ជាតុលាការ ជាន់ដំបូង បម្រើសម្រាប់វិវាទផ្លូវច្បាប់ភាគច្រើន លើកលែងតែវិវាទដែលត្រូវបានកំណត់ជាពិសេស។

ឃ. កំណែទម្រង់ច្បាប់ និងបញ្ហាប្រឈម៖

-សិទ្ធិដីធ្លី និងអចលនទ្រព្យ៖ សិទ្ធិដីធ្លី និងអចលនទ្រព្យ គឺជាចំណុចស្នូលនៃកំណែទម្រង់ច្បាប់នៅកម្ពុជា។ កិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងត្រូវបានធ្វើឡើងដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាទាក់ទងនឹងកម្មសិទ្ធិដីធ្លី វិវាទអចលនទ្រព្យ និងការធានានូវសិទ្ធិកាន់កាប់ដោយសុវត្ថិភាពសម្រាប់ពលរដ្ឋ។

-សិទ្ធិទទួលបានយុត្តិធម៌៖ ទោះបីជាមានការកែទម្រង់ផ្លូវច្បាប់ក៏ដោយ ក៏បញ្ហាប្រឈមនៅតែមាននៅក្នុងការធានាឱ្យមានសិទ្ធិទទួលបានយុត្តិធម៌ស្មើៗគ្នាសម្រាប់ប្រជាជនកម្ពុជាទាំងអស់។ បញ្ហាដូចជាជំនួយផ្នែកច្បាប់ អំពើពុករលួយរបស់តុលាការ និងភាពស្មុគស្មាញនៃនីតិវិធី គឺជាផ្នែកដែលបន្តត្រូវបានដោះស្រាយ។

សេចក្តីសន្និដ្ឋាន

សរុបជារួម ការសិក្សាមុខវិជ្ជាសេចក្តីផ្តើមនីតិ ផ្តល់នូវការយល់ដឹងជាមូលដ្ឋានអំពីប្រព័ន្ធច្បាប់ ឫសគល់ប្រវត្តិសាស្ត្រ គោលការណ៍សំខាន់ៗ និងរចនាសម្ព័ន្ធតុលាការ។ នៅពេលដែលប្រទេសកម្ពុជាបន្តអភិវឌ្ឍ កំណែទម្រង់ច្បាប់ និងការការពារសិទ្ធិមនុស្សលទ្ធផលនៃមេរៀននេះដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការរៀបចំទិដ្ឋភាពច្បាប់របស់ប្រទេស។