មុខវិជ្ជា “សេចក្តីផ្តើមនីតិ ” ជាមុខវិជ្ជាមូលដ្ឋានគ្រឹះ ដែលរាល់និស្សិតច្បាប់ទាំងអស់មិនអាចរំលងបាន ដែលជាទូទៅ ត្រូវបានដាក់បញ្ចូលក្នុងកម្មវិធីសិក្សាសម្រាប់ និស្សិតផ្នែកច្បាប់ ឆ្នាំទី ១ នៃមហាវិទ្យាល័យច្បាប់។ យ៉ាងណាមិញ មុខវិជ្ជានេះ ក៏អាចត្រូវបានដាក់បញ្ចូលឲ្យនិស្សិតជំនាញដទៃទៀត សិក្សាផងដែរ នៅក្នុងឆ្នាំមូលដ្ឋាន ក៏ដោយសារ មុខវិជ្ជានេះ មានសារៈសំខាន់ ជាគ្រឹះសម្រាប់ទទួលចំណេះដឹងច្បាប់ជាទូទៅ។

ហេតុដូចនេះ ក្នុងមេរៀននេះ យើងនឹងធ្វើការសង្កត់ធ្ងន់លើ ០២ ចំណុចសំខាន់លើ ថាតើគោលបំណង នៃមុខវិជ្ជានេះ ជាអ្វី ? (១) និង ថាតើនិស្សិត ត្រូវតម្រូវផ្តោតសិក្សាលើមេរៀនអ្វីខ្លះ នៅក្នុងកម្មវិធីសិក្សាជាទូទៅ ? (២)

ដោះសោរយុត្តិធម៌ ដោយបើកគន្លឹះចេញពីជំហានដំបូង នៃមេរៀនសេចក្តីផ្តើមនីតិ

 

១. គោលបំណង នៃមុខវិជ្ជា “សេចក្តីផ្តើមនីតិ”

ការសិក្សាមុខវិជ្ជា “សេចក្តីផ្តើមនីតិកម្ពុជា” ជាមុខវិជ្ជានេះមូលដ្ឋាន ដែលអាចបម្រើគោលបំណងផ្សេងៗ អាស្រ័យលើការផ្តោតអ្នកសិក្សា និងគោលបំណង នៃការសិក្សានោះ។ ខាងក្រោមនេះគឺជាគោលបំណងសក្តានុពលដោយឈរលក្ខខណ្ឌវិនិច្ឆ័យ នៃអ្នកសិក្សា៖

+សម្រាប់និស្សិត និងអ្នកជំនាញផ្នែកច្បាប់៖

-ផ្តល់ការយល់ដឹងជាមូលដ្ឋាន៖ ណែនាំពីលក្ខណៈសំខាន់ៗ និងរចនាសម្ព័ន្ធនៃប្រព័ន្ធច្បាប់កម្ពុជា រួមទាំងប្រភពនៃច្បាប់ ប្រព័ន្ធតុលាការ និងផ្នែកច្បាប់សំខាន់ៗ (ឧទាហរណ៍ ច្បាប់រដ្ឋធម្មនុញ្ញ ច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌ ច្បាប់រដ្ឋប្បវេណី)។
-រំលេចបរិបទប្រវត្តិសាស្ត្រ៖ ពន្យល់ពីការអភិវឌ្ឍន៍ប្រវត្តិសាស្ត្រនៃច្បាប់កម្ពុជា ដោយពិចារណាលើឥទ្ធិពលពីអាណានិគមបារាំង របបខ្មែរក្រហម និងយុគសម័យក្រោយជម្លោះបច្ចុប្បន្ន។
-ផ្តល់ជូននូវទិដ្ឋភាពទូទៅនៃផ្នែកច្បាប់សំខាន់ៗ៖ សូមណែនាំដោយសង្ខេបនូវផ្នែកសំខាន់ៗនៃច្បាប់កម្ពុជា ដូចជា ច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌ ច្បាប់កិច្ចសន្យា ច្បាប់ទ្រព្យសម្បត្តិ ច្បាប់គ្រួសារ និងច្បាប់ការងារ។
-អភិវឌ្ឍជំនាញស្រាវជ្រាវផ្នែកច្បាប់ជាមូលដ្ឋាន៖ ណែនាំសិស្សអំពីការចូលប្រើប្រាស់ និងរុករកធនធានច្បាប់ដែលពាក់ព័ន្ធនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា រួមមានរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ក្រម ច្បាប់ បទបញ្ជា និងសំណុំរឿង។

+សម្រាប់អ្នកជំនាញ និងវិនិយោគិន៖

-ស្វែងយល់ពីបរិយាកាសច្បាប់៖ ផ្តល់ការយល់ដឹងជាមូលដ្ឋានអំពីក្របខណ្ឌច្បាប់ដែលពាក់ព័ន្ធសម្រាប់សកម្មភាពអាជីវកម្មនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា រួមមានច្បាប់កិច្ចសន្យា ច្បាប់វិនិយោគ ច្បាប់ការងារ និងច្បាប់កម្មសិទ្ធិបញ្ញា ….។
-កំណត់បញ្ហាប្រឈមផ្នែកច្បាប់ដែលអាចកើតមាន៖ គូសបញ្ជាក់បញ្ហាផ្លូវច្បាប់ដែលអាចកើតមានដែលអាជីវកម្មអាចជួបប្រទះនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ដូចជាការដោះស្រាយវិវាទ ការអនុលោមតាមបទប្បញ្ញត្តិ និងសិទ្ធិអចលនទ្រព្យ។
-រុករកធនធានច្បាប់៖ ណែនាំអ្នកប្រើប្រាស់អំពីការចូលប្រើព័ត៌មានផ្លូវច្បាប់ដែលពាក់ព័ន្ធ និងស្វែងរកដំបូន្មានផ្នែកច្បាប់ប្រកបដោយវិជ្ជាជីវៈនៅពេលចាំបាច់។

+សម្រាប់សាធារណជនទូទៅ៖

-លើកកម្ពស់ការយល់ដឹងអំពីសិទ្ធិ និងទំនួលខុសត្រូវផ្នែកច្បាប់៖ ជូនដំណឹងដល់សាធារណជនអំពីសិទ្ធិ និងកាតព្វកិច្ចផ្លូវច្បាប់ជាមូលដ្ឋានរបស់ពួកគេក្រោមច្បាប់កម្ពុជា លើកកម្ពស់ការយល់ដឹង និងការយល់ដឹងផ្នែកច្បាប់។
-ពន្យល់ពីដំណើរការផ្លូវច្បាប់សំខាន់ៗ៖ ផ្តល់ការពន្យល់សាមញ្ញអំពីនីតិវិធីច្បាប់ក្នុងផ្នែកដូចជា យុត្តិធម៌ព្រហ្មទណ្ឌ វិវាទរដ្ឋប្បវេណី និងការដោះស្រាយវិវាទដីធ្លី។
-លើកទឹកចិត្តឱ្យមានការចូលរួមប្រកបដោយការទទួលខុសត្រូវជាមួយប្រព័ន្ធច្បាប់
-លើកកម្ពស់ការយល់ដឹងអំពីសារៈសំខាន់នៃការស្វែងរកដំបូន្មានផ្នែកច្បាប់ និងការដោះស្រាយវិវាទតាមរយៈបណ្តាញផ្លូវច្បាប់ដែលបានបង្កើតឡើង។

២. ខ្លឹមសារសំខាន់ៗ នៅក្នុងមុខវិជ្ជា “សេចក្តីផ្តើមនីតិ”

អ្នកសិក្សាទាំងឡាយ បានយល់ដឹងអំពីគោលបំណង នៃមុខវិជ្ចានេះ រួចមកហើយ ឃើញថា មុខវិជ្ជានេះ ផ្ទុកទៅវត្តុបំណងជារួម សម្រាប់ប្រយោជន៍សង្គម។ ហេតុនេះ យើងមកពិនិត្យមើលអំពី ខ្លឹមសារសំខាន់ៗ ដែលទូទៅ ត្រូវបានដាក់បញ្ចូលជាមាតិកា ក្នុងមេរៀននេះ ដោយផ្តោតសំខាន់ លើទិដ្ឋភាពទូទៅនៃប្រព័ន្ធច្បាប់នៅកម្ពុជា រួមទាំងបរិបទប្រវត្តិសាស្ត្រ គោលការណ៍ច្បាប់សំខាន់ៗ និងរចនាសម្ព័ន្ធនៃប្រព័ន្ធតុលាការ មានខ្លឹមសារដូចខាងក្រោម ៖

ក. បរិបទប្រវត្តិសាស្ត្រ៖

ប្រទេសកម្ពុជាមានប្រវត្តិសាស្ត្រផ្នែកច្បាប់ដ៏សម្បូរបែប ដែលបានវិវត្តន៍ជាច្រើនសតវត្សមកហើយ។ រងឥទ្ធិពលដោយប្រពៃណីច្បាប់ហិណ្ឌូ និងព្រះពុទ្ធសាសនា ប្រព័ន្ធច្បាប់របស់ប្រទេសនេះក៏ត្រូវបានបង្រួបបង្រួមដោយសម័យអាណានិគម និងជម្លោះផងដែរ។ ការយល់ដឹងអំពីបរិបទប្រវត្តិសាស្រ្តនេះគឺមានសារៈសំខាន់ណាស់ក្នុងការចាប់យកមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃច្បាប់កម្ពុជា។

ខ. ការវិវត្តន៍ នៃប្រព័ន្ធច្បាប់៖

-ប្រព័ន្ធច្បាប់របស់កម្ពុជា ៖ ប្រទេសកម្ពុជាដើរតាមប្រព័ន្ធច្បាប់ស៊ីវិល ដែលមានន័យថា ក្របខ័ណ្ឌច្បាប់របស់ខ្លួនផ្អែកលើច្បាប់ជាលាយលក្ខណ៍អក្សរ និងលក្ខន្តិកៈ។ ក្រមច្បាប់មានតួនាទីជាប្រភពចម្បងនៃច្បាប់ ហើយការសម្រេចរបស់តុលាការមិនជាប់កាតព្វកិច្ចដូចនៅក្នុងប្រព័ន្ធច្បាប់ទូទៅនោះទេ។

-មូលដ្ឋានរដ្ឋធម្មនុញ្ញ៖ រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា អនុម័តក្នុងឆ្នាំ ១៩៩៣ គឺជាច្បាប់កំពូលនៃដែនដី។ វាបង្កើតគោលការណ៍ប្រជាធិបតេយ្យ នីតិរដ្ឋ និងសិទ្ធិមនុស្ស។ ការយល់ដឹងអំពីក្របខណ្ឌរដ្ឋធម្មនុញ្ញគឺចាំបាច់សម្រាប់ការបកស្រាយ និងអនុវត្តច្បាប់ផ្សេងៗ។

-សិទ្ធិមនុស្ស និងនីតិរដ្ឋ៖ ប្រទេសកម្ពុជាបានសង្កត់ធ្ងន់យ៉ាងសំខាន់លើសិទ្ធិមនុស្ស និងនីតិរដ្ឋ។ សន្ធិសញ្ញា និងអនុសញ្ញាសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិត្រូវបានដាក់បញ្ចូលទៅក្នុងច្បាប់ក្នុងស្រុក ដែលឆ្លុះបញ្ចាំងពីការប្តេជ្ញាចិត្តរបស់ប្រទេសក្នុងការការពារសេរីភាពបុគ្គល និងការធានាយុត្តិធម៌។

គ. រចនាសម្ព័ន្ធនៃប្រព័ន្ធតុលាការ៖

-ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ៖ ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញមានតួនាទីបកស្រាយរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ពិនិត្យធម្មនុញ្ញភាពនៃច្បាប់ និងដោះស្រាយវិវាទការបោះឆ្នោត។ ស្ថាប័ននេះ ដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការលើកកម្ពស់នីតិរដ្ឋ និងការពារសិទ្ធិជាមូលដ្ឋាន។

-តុលាការកំពូល៖ តុលាការកំពូលគឺជាអំណាចតុលាការកំពូលនៅកម្ពុជា មានសមត្ថកិច្ចជំនុំជម្រះលើ បណ្តឹងឧទ្ធរណ៍ ទាំងលើសំណុំរឿងរដ្ឋប្បវេណី និងព្រហ្មទណ្ឌ ដោយធានានូវការអនុវត្តគោរពនីត្យានុកូលភាព និងធម្មនុញ្ញភាព នៃច្បាប់ និងផ្តល់ដំណោះស្រាយចុងក្រោយចំពោះវិវាទផ្លូវច្បាប់។

-សាលាឧទ្ធរណ៍៖ ស្ថិតនៅខាងក្រោមតុលាការកំពូល សាលាឧទ្ធរណ៍ពិនិត្យសំណុំរឿងពីតុលាការថ្នាក់ក្រោម ហៅថា ការជំនុំជម្រះលើកទី ២ ។ តុលាការថ្នាក់នេះ ធានាថានីតិវិធីច្បាប់ត្រូវបានអនុវត្តយ៉ាងត្រឹមត្រូវ និងផ្តល់នូវស្រទាប់បន្ថែមនៃការត្រួតពិនិត្យនៅក្នុងដំណើរការតុលាការ ពីតុលាការជាន់ ហៅថាសាលាដំបូង
-សាលាដំបូងរាជធានី-ខេត្ត ៖ នៅប្រទេសកម្ពុជា មានតុលាការជាន់ទាប ឬ ដំបូង ហៅឈ្មោះជាផ្លូវការថា សាលាដំបូង រាជធានី-ខេត្ត។ តុលាការថ្នាក់នេះ ដោះស្រាយសំណុំរឿងជាច្រើន រួមទាំងរឿងព្រហ្មទណ្ឌ រដ្ឋប្បវេណី និងរឿងរដ្ឋបាលផង។ តុលាការទាំង ជាតុលាការ ជាន់ដំបូង បម្រើសម្រាប់វិវាទផ្លូវច្បាប់ភាគច្រើន លើកលែងតែវិវាទដែលត្រូវបានកំណត់ជាពិសេស។

ឃ. កំណែទម្រង់ច្បាប់ និងបញ្ហាប្រឈម៖

-សិទ្ធិដីធ្លី និងអចលនទ្រព្យ៖ សិទ្ធិដីធ្លី និងអចលនទ្រព្យ គឺជាចំណុចស្នូលនៃកំណែទម្រង់ច្បាប់នៅកម្ពុជា។ កិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងត្រូវបានធ្វើឡើងដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាទាក់ទងនឹងកម្មសិទ្ធិដីធ្លី វិវាទអចលនទ្រព្យ និងការធានានូវសិទ្ធិកាន់កាប់ដោយសុវត្ថិភាពសម្រាប់ពលរដ្ឋ។

-សិទ្ធិទទួលបានយុត្តិធម៌៖ ទោះបីជាមានការកែទម្រង់ផ្លូវច្បាប់ក៏ដោយ ក៏បញ្ហាប្រឈមនៅតែមាននៅក្នុងការធានាឱ្យមានសិទ្ធិទទួលបានយុត្តិធម៌ស្មើៗគ្នាសម្រាប់ប្រជាជនកម្ពុជាទាំងអស់។ បញ្ហាដូចជាជំនួយផ្នែកច្បាប់ អំពើពុករលួយរបស់តុលាការ និងភាពស្មុគស្មាញនៃនីតិវិធី គឺជាផ្នែកដែលបន្តត្រូវបានដោះស្រាយ។

សេចក្តីសន្និដ្ឋាន

សរុបជារួម ការសិក្សាមុខវិជ្ជាសេចក្តីផ្តើមនីតិ ផ្តល់នូវការយល់ដឹងជាមូលដ្ឋានអំពីប្រព័ន្ធច្បាប់ ឫសគល់ប្រវត្តិសាស្ត្រ គោលការណ៍សំខាន់ៗ និងរចនាសម្ព័ន្ធតុលាការ។ នៅពេលដែលប្រទេសកម្ពុជាបន្តអភិវឌ្ឍ កំណែទម្រង់ច្បាប់ និងការការពារសិទ្ធិមនុស្សលទ្ធផលនៃមេរៀននេះដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការរៀបចំទិដ្ឋភាពច្បាប់របស់ប្រទេស។

មុខវិជ្ជា “សេចក្តីផ្តើមនីតិ ” ជាមុខវិជ្ជាមូលដ្ឋានគ្រឹះ ដែលរាល់និស្សិតច្បាប់ទាំងអស់មិនអាចរំលងបាន ដែលជាទូទៅ ត្រូវបានដាក់បញ្ចូលក្នុងកម្មវិធីសិក្សាសម្រាប់ និស្សិតផ្នែកច្បាប់ ឆ្នាំទី ១ នៃមហាវិទ្យាល័យច្បាប់។ យ៉ាងណាមិញ មុខវិជ្ជានេះ ក៏អាចត្រូវបានដាក់បញ្ចូលឲ្យនិស្សិតជំនាញដទៃទៀត សិក្សាផងដែរ នៅក្នុងឆ្នាំមូលដ្ឋាន ក៏ដោយសារ មុខវិជ្ជានេះ មានសារៈសំខាន់ ជាគ្រឹះសម្រាប់ទទួលចំណេះដឹងច្បាប់ជាទូទៅ។

ហេតុដូចនេះ ក្នុងមេរៀននេះ យើងនឹងធ្វើការសង្កត់ធ្ងន់លើ ០២ ចំណុចសំខាន់លើ ថាតើគោលបំណង នៃមុខវិជ្ជានេះ ជាអ្វី ? (១) និង ថាតើនិស្សិត ត្រូវតម្រូវផ្តោតសិក្សាលើមេរៀនអ្វីខ្លះ នៅក្នុងកម្មវិធីសិក្សាជាទូទៅ ? (២)

ដោះសោរយុត្តិធម៌ ដោយបើកគន្លឹះចេញពីជំហានដំបូង នៃមេរៀនសេចក្តីផ្តើមនីតិ

 

១. គោលបំណង នៃមុខវិជ្ជា “សេចក្តីផ្តើមនីតិ”

ការសិក្សាមុខវិជ្ជា “សេចក្តីផ្តើមនីតិកម្ពុជា” ជាមុខវិជ្ជានេះមូលដ្ឋាន ដែលអាចបម្រើគោលបំណងផ្សេងៗ អាស្រ័យលើការផ្តោតអ្នកសិក្សា និងគោលបំណង នៃការសិក្សានោះ។ ខាងក្រោមនេះគឺជាគោលបំណងសក្តានុពលដោយឈរលក្ខខណ្ឌវិនិច្ឆ័យ នៃអ្នកសិក្សា៖

+សម្រាប់និស្សិត និងអ្នកជំនាញផ្នែកច្បាប់៖

-ផ្តល់ការយល់ដឹងជាមូលដ្ឋាន៖ ណែនាំពីលក្ខណៈសំខាន់ៗ និងរចនាសម្ព័ន្ធនៃប្រព័ន្ធច្បាប់កម្ពុជា រួមទាំងប្រភពនៃច្បាប់ ប្រព័ន្ធតុលាការ និងផ្នែកច្បាប់សំខាន់ៗ (ឧទាហរណ៍ ច្បាប់រដ្ឋធម្មនុញ្ញ ច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌ ច្បាប់រដ្ឋប្បវេណី)។
-រំលេចបរិបទប្រវត្តិសាស្ត្រ៖ ពន្យល់ពីការអភិវឌ្ឍន៍ប្រវត្តិសាស្ត្រនៃច្បាប់កម្ពុជា ដោយពិចារណាលើឥទ្ធិពលពីអាណានិគមបារាំង របបខ្មែរក្រហម និងយុគសម័យក្រោយជម្លោះបច្ចុប្បន្ន។
-ផ្តល់ជូននូវទិដ្ឋភាពទូទៅនៃផ្នែកច្បាប់សំខាន់ៗ៖ សូមណែនាំដោយសង្ខេបនូវផ្នែកសំខាន់ៗនៃច្បាប់កម្ពុជា ដូចជា ច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌ ច្បាប់កិច្ចសន្យា ច្បាប់ទ្រព្យសម្បត្តិ ច្បាប់គ្រួសារ និងច្បាប់ការងារ។
-អភិវឌ្ឍជំនាញស្រាវជ្រាវផ្នែកច្បាប់ជាមូលដ្ឋាន៖ ណែនាំសិស្សអំពីការចូលប្រើប្រាស់ និងរុករកធនធានច្បាប់ដែលពាក់ព័ន្ធនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា រួមមានរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ក្រម ច្បាប់ បទបញ្ជា និងសំណុំរឿង។

+សម្រាប់អ្នកជំនាញ និងវិនិយោគិន៖

-ស្វែងយល់ពីបរិយាកាសច្បាប់៖ ផ្តល់ការយល់ដឹងជាមូលដ្ឋានអំពីក្របខណ្ឌច្បាប់ដែលពាក់ព័ន្ធសម្រាប់សកម្មភាពអាជីវកម្មនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា រួមមានច្បាប់កិច្ចសន្យា ច្បាប់វិនិយោគ ច្បាប់ការងារ និងច្បាប់កម្មសិទ្ធិបញ្ញា ….។
-កំណត់បញ្ហាប្រឈមផ្នែកច្បាប់ដែលអាចកើតមាន៖ គូសបញ្ជាក់បញ្ហាផ្លូវច្បាប់ដែលអាចកើតមានដែលអាជីវកម្មអាចជួបប្រទះនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ដូចជាការដោះស្រាយវិវាទ ការអនុលោមតាមបទប្បញ្ញត្តិ និងសិទ្ធិអចលនទ្រព្យ។
-រុករកធនធានច្បាប់៖ ណែនាំអ្នកប្រើប្រាស់អំពីការចូលប្រើព័ត៌មានផ្លូវច្បាប់ដែលពាក់ព័ន្ធ និងស្វែងរកដំបូន្មានផ្នែកច្បាប់ប្រកបដោយវិជ្ជាជីវៈនៅពេលចាំបាច់។

+សម្រាប់សាធារណជនទូទៅ៖

-លើកកម្ពស់ការយល់ដឹងអំពីសិទ្ធិ និងទំនួលខុសត្រូវផ្នែកច្បាប់៖ ជូនដំណឹងដល់សាធារណជនអំពីសិទ្ធិ និងកាតព្វកិច្ចផ្លូវច្បាប់ជាមូលដ្ឋានរបស់ពួកគេក្រោមច្បាប់កម្ពុជា លើកកម្ពស់ការយល់ដឹង និងការយល់ដឹងផ្នែកច្បាប់។
-ពន្យល់ពីដំណើរការផ្លូវច្បាប់សំខាន់ៗ៖ ផ្តល់ការពន្យល់សាមញ្ញអំពីនីតិវិធីច្បាប់ក្នុងផ្នែកដូចជា យុត្តិធម៌ព្រហ្មទណ្ឌ វិវាទរដ្ឋប្បវេណី និងការដោះស្រាយវិវាទដីធ្លី។
-លើកទឹកចិត្តឱ្យមានការចូលរួមប្រកបដោយការទទួលខុសត្រូវជាមួយប្រព័ន្ធច្បាប់
-លើកកម្ពស់ការយល់ដឹងអំពីសារៈសំខាន់នៃការស្វែងរកដំបូន្មានផ្នែកច្បាប់ និងការដោះស្រាយវិវាទតាមរយៈបណ្តាញផ្លូវច្បាប់ដែលបានបង្កើតឡើង។

២. ខ្លឹមសារសំខាន់ៗ នៅក្នុងមុខវិជ្ជា “សេចក្តីផ្តើមនីតិ”

អ្នកសិក្សាទាំងឡាយ បានយល់ដឹងអំពីគោលបំណង នៃមុខវិជ្ចានេះ រួចមកហើយ ឃើញថា មុខវិជ្ជានេះ ផ្ទុកទៅវត្តុបំណងជារួម សម្រាប់ប្រយោជន៍សង្គម។ ហេតុនេះ យើងមកពិនិត្យមើលអំពី ខ្លឹមសារសំខាន់ៗ ដែលទូទៅ ត្រូវបានដាក់បញ្ចូលជាមាតិកា ក្នុងមេរៀននេះ ដោយផ្តោតសំខាន់ លើទិដ្ឋភាពទូទៅនៃប្រព័ន្ធច្បាប់នៅកម្ពុជា រួមទាំងបរិបទប្រវត្តិសាស្ត្រ គោលការណ៍ច្បាប់សំខាន់ៗ និងរចនាសម្ព័ន្ធនៃប្រព័ន្ធតុលាការ មានខ្លឹមសារដូចខាងក្រោម ៖

ក. បរិបទប្រវត្តិសាស្ត្រ៖

ប្រទេសកម្ពុជាមានប្រវត្តិសាស្ត្រផ្នែកច្បាប់ដ៏សម្បូរបែប ដែលបានវិវត្តន៍ជាច្រើនសតវត្សមកហើយ។ រងឥទ្ធិពលដោយប្រពៃណីច្បាប់ហិណ្ឌូ និងព្រះពុទ្ធសាសនា ប្រព័ន្ធច្បាប់របស់ប្រទេសនេះក៏ត្រូវបានបង្រួបបង្រួមដោយសម័យអាណានិគម និងជម្លោះផងដែរ។ ការយល់ដឹងអំពីបរិបទប្រវត្តិសាស្រ្តនេះគឺមានសារៈសំខាន់ណាស់ក្នុងការចាប់យកមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃច្បាប់កម្ពុជា។

ខ. ការវិវត្តន៍ នៃប្រព័ន្ធច្បាប់៖

-ប្រព័ន្ធច្បាប់របស់កម្ពុជា ៖ ប្រទេសកម្ពុជាដើរតាមប្រព័ន្ធច្បាប់ស៊ីវិល ដែលមានន័យថា ក្របខ័ណ្ឌច្បាប់របស់ខ្លួនផ្អែកលើច្បាប់ជាលាយលក្ខណ៍អក្សរ និងលក្ខន្តិកៈ។ ក្រមច្បាប់មានតួនាទីជាប្រភពចម្បងនៃច្បាប់ ហើយការសម្រេចរបស់តុលាការមិនជាប់កាតព្វកិច្ចដូចនៅក្នុងប្រព័ន្ធច្បាប់ទូទៅនោះទេ។

-មូលដ្ឋានរដ្ឋធម្មនុញ្ញ៖ រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា អនុម័តក្នុងឆ្នាំ ១៩៩៣ គឺជាច្បាប់កំពូលនៃដែនដី។ វាបង្កើតគោលការណ៍ប្រជាធិបតេយ្យ នីតិរដ្ឋ និងសិទ្ធិមនុស្ស។ ការយល់ដឹងអំពីក្របខណ្ឌរដ្ឋធម្មនុញ្ញគឺចាំបាច់សម្រាប់ការបកស្រាយ និងអនុវត្តច្បាប់ផ្សេងៗ។

-សិទ្ធិមនុស្ស និងនីតិរដ្ឋ៖ ប្រទេសកម្ពុជាបានសង្កត់ធ្ងន់យ៉ាងសំខាន់លើសិទ្ធិមនុស្ស និងនីតិរដ្ឋ។ សន្ធិសញ្ញា និងអនុសញ្ញាសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិត្រូវបានដាក់បញ្ចូលទៅក្នុងច្បាប់ក្នុងស្រុក ដែលឆ្លុះបញ្ចាំងពីការប្តេជ្ញាចិត្តរបស់ប្រទេសក្នុងការការពារសេរីភាពបុគ្គល និងការធានាយុត្តិធម៌។

គ. រចនាសម្ព័ន្ធនៃប្រព័ន្ធតុលាការ៖

-ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ៖ ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញមានតួនាទីបកស្រាយរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ពិនិត្យធម្មនុញ្ញភាពនៃច្បាប់ និងដោះស្រាយវិវាទការបោះឆ្នោត។ ស្ថាប័ននេះ ដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការលើកកម្ពស់នីតិរដ្ឋ និងការពារសិទ្ធិជាមូលដ្ឋាន។

-តុលាការកំពូល៖ តុលាការកំពូលគឺជាអំណាចតុលាការកំពូលនៅកម្ពុជា មានសមត្ថកិច្ចជំនុំជម្រះលើ បណ្តឹងឧទ្ធរណ៍ ទាំងលើសំណុំរឿងរដ្ឋប្បវេណី និងព្រហ្មទណ្ឌ ដោយធានានូវការអនុវត្តគោរពនីត្យានុកូលភាព និងធម្មនុញ្ញភាព នៃច្បាប់ និងផ្តល់ដំណោះស្រាយចុងក្រោយចំពោះវិវាទផ្លូវច្បាប់។

-សាលាឧទ្ធរណ៍៖ ស្ថិតនៅខាងក្រោមតុលាការកំពូល សាលាឧទ្ធរណ៍ពិនិត្យសំណុំរឿងពីតុលាការថ្នាក់ក្រោម ហៅថា ការជំនុំជម្រះលើកទី ២ ។ តុលាការថ្នាក់នេះ ធានាថានីតិវិធីច្បាប់ត្រូវបានអនុវត្តយ៉ាងត្រឹមត្រូវ និងផ្តល់នូវស្រទាប់បន្ថែមនៃការត្រួតពិនិត្យនៅក្នុងដំណើរការតុលាការ ពីតុលាការជាន់ ហៅថាសាលាដំបូង
-សាលាដំបូងរាជធានី-ខេត្ត ៖ នៅប្រទេសកម្ពុជា មានតុលាការជាន់ទាប ឬ ដំបូង ហៅឈ្មោះជាផ្លូវការថា សាលាដំបូង រាជធានី-ខេត្ត។ តុលាការថ្នាក់នេះ ដោះស្រាយសំណុំរឿងជាច្រើន រួមទាំងរឿងព្រហ្មទណ្ឌ រដ្ឋប្បវេណី និងរឿងរដ្ឋបាលផង។ តុលាការទាំង ជាតុលាការ ជាន់ដំបូង បម្រើសម្រាប់វិវាទផ្លូវច្បាប់ភាគច្រើន លើកលែងតែវិវាទដែលត្រូវបានកំណត់ជាពិសេស។

ឃ. កំណែទម្រង់ច្បាប់ និងបញ្ហាប្រឈម៖

-សិទ្ធិដីធ្លី និងអចលនទ្រព្យ៖ សិទ្ធិដីធ្លី និងអចលនទ្រព្យ គឺជាចំណុចស្នូលនៃកំណែទម្រង់ច្បាប់នៅកម្ពុជា។ កិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងត្រូវបានធ្វើឡើងដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាទាក់ទងនឹងកម្មសិទ្ធិដីធ្លី វិវាទអចលនទ្រព្យ និងការធានានូវសិទ្ធិកាន់កាប់ដោយសុវត្ថិភាពសម្រាប់ពលរដ្ឋ។

-សិទ្ធិទទួលបានយុត្តិធម៌៖ ទោះបីជាមានការកែទម្រង់ផ្លូវច្បាប់ក៏ដោយ ក៏បញ្ហាប្រឈមនៅតែមាននៅក្នុងការធានាឱ្យមានសិទ្ធិទទួលបានយុត្តិធម៌ស្មើៗគ្នាសម្រាប់ប្រជាជនកម្ពុជាទាំងអស់។ បញ្ហាដូចជាជំនួយផ្នែកច្បាប់ អំពើពុករលួយរបស់តុលាការ និងភាពស្មុគស្មាញនៃនីតិវិធី គឺជាផ្នែកដែលបន្តត្រូវបានដោះស្រាយ។

សេចក្តីសន្និដ្ឋាន

សរុបជារួម ការសិក្សាមុខវិជ្ជាសេចក្តីផ្តើមនីតិ ផ្តល់នូវការយល់ដឹងជាមូលដ្ឋានអំពីប្រព័ន្ធច្បាប់ ឫសគល់ប្រវត្តិសាស្ត្រ គោលការណ៍សំខាន់ៗ និងរចនាសម្ព័ន្ធតុលាការ។ នៅពេលដែលប្រទេសកម្ពុជាបន្តអភិវឌ្ឍ កំណែទម្រង់ច្បាប់ និងការការពារសិទ្ធិមនុស្សលទ្ធផលនៃមេរៀននេះដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការរៀបចំទិដ្ឋភាពច្បាប់របស់ប្រទេស។

មុខវិជ្ជា “សេចក្តីផ្តើមនីតិ ” ជាមុខវិជ្ជាមូលដ្ឋានគ្រឹះ ដែលរាល់និស្សិតច្បាប់ទាំងអស់មិនអាចរំលងបាន ដែលជាទូទៅ ត្រូវបានដាក់បញ្ចូលក្នុងកម្មវិធីសិក្សាសម្រាប់ និស្សិតផ្នែកច្បាប់ ឆ្នាំទី ១ នៃមហាវិទ្យាល័យច្បាប់។ យ៉ាងណាមិញ មុខវិជ្ជានេះ ក៏អាចត្រូវបានដាក់បញ្ចូលឲ្យនិស្សិតជំនាញដទៃទៀត សិក្សាផងដែរ នៅក្នុងឆ្នាំមូលដ្ឋាន ក៏ដោយសារ មុខវិជ្ជានេះ មានសារៈសំខាន់ ជាគ្រឹះសម្រាប់ទទួលចំណេះដឹងច្បាប់ជាទូទៅ។

ហេតុដូចនេះ ក្នុងមេរៀននេះ យើងនឹងធ្វើការសង្កត់ធ្ងន់លើ ០២ ចំណុចសំខាន់លើ ថាតើគោលបំណង នៃមុខវិជ្ជានេះ ជាអ្វី ? (១) និង ថាតើនិស្សិត ត្រូវតម្រូវផ្តោតសិក្សាលើមេរៀនអ្វីខ្លះ នៅក្នុងកម្មវិធីសិក្សាជាទូទៅ ? (២)

ដោះសោរយុត្តិធម៌ ដោយបើកគន្លឹះចេញពីជំហានដំបូង នៃមេរៀនសេចក្តីផ្តើមនីតិ

 

១. គោលបំណង នៃមុខវិជ្ជា “សេចក្តីផ្តើមនីតិ”

ការសិក្សាមុខវិជ្ជា “សេចក្តីផ្តើមនីតិកម្ពុជា” ជាមុខវិជ្ជានេះមូលដ្ឋាន ដែលអាចបម្រើគោលបំណងផ្សេងៗ អាស្រ័យលើការផ្តោតអ្នកសិក្សា និងគោលបំណង នៃការសិក្សានោះ។ ខាងក្រោមនេះគឺជាគោលបំណងសក្តានុពលដោយឈរលក្ខខណ្ឌវិនិច្ឆ័យ នៃអ្នកសិក្សា៖

+សម្រាប់និស្សិត និងអ្នកជំនាញផ្នែកច្បាប់៖

-ផ្តល់ការយល់ដឹងជាមូលដ្ឋាន៖ ណែនាំពីលក្ខណៈសំខាន់ៗ និងរចនាសម្ព័ន្ធនៃប្រព័ន្ធច្បាប់កម្ពុជា រួមទាំងប្រភពនៃច្បាប់ ប្រព័ន្ធតុលាការ និងផ្នែកច្បាប់សំខាន់ៗ (ឧទាហរណ៍ ច្បាប់រដ្ឋធម្មនុញ្ញ ច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌ ច្បាប់រដ្ឋប្បវេណី)។
-រំលេចបរិបទប្រវត្តិសាស្ត្រ៖ ពន្យល់ពីការអភិវឌ្ឍន៍ប្រវត្តិសាស្ត្រនៃច្បាប់កម្ពុជា ដោយពិចារណាលើឥទ្ធិពលពីអាណានិគមបារាំង របបខ្មែរក្រហម និងយុគសម័យក្រោយជម្លោះបច្ចុប្បន្ន។
-ផ្តល់ជូននូវទិដ្ឋភាពទូទៅនៃផ្នែកច្បាប់សំខាន់ៗ៖ សូមណែនាំដោយសង្ខេបនូវផ្នែកសំខាន់ៗនៃច្បាប់កម្ពុជា ដូចជា ច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌ ច្បាប់កិច្ចសន្យា ច្បាប់ទ្រព្យសម្បត្តិ ច្បាប់គ្រួសារ និងច្បាប់ការងារ។
-អភិវឌ្ឍជំនាញស្រាវជ្រាវផ្នែកច្បាប់ជាមូលដ្ឋាន៖ ណែនាំសិស្សអំពីការចូលប្រើប្រាស់ និងរុករកធនធានច្បាប់ដែលពាក់ព័ន្ធនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា រួមមានរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ក្រម ច្បាប់ បទបញ្ជា និងសំណុំរឿង។

+សម្រាប់អ្នកជំនាញ និងវិនិយោគិន៖

-ស្វែងយល់ពីបរិយាកាសច្បាប់៖ ផ្តល់ការយល់ដឹងជាមូលដ្ឋានអំពីក្របខណ្ឌច្បាប់ដែលពាក់ព័ន្ធសម្រាប់សកម្មភាពអាជីវកម្មនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា រួមមានច្បាប់កិច្ចសន្យា ច្បាប់វិនិយោគ ច្បាប់ការងារ និងច្បាប់កម្មសិទ្ធិបញ្ញា ….។
-កំណត់បញ្ហាប្រឈមផ្នែកច្បាប់ដែលអាចកើតមាន៖ គូសបញ្ជាក់បញ្ហាផ្លូវច្បាប់ដែលអាចកើតមានដែលអាជីវកម្មអាចជួបប្រទះនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ដូចជាការដោះស្រាយវិវាទ ការអនុលោមតាមបទប្បញ្ញត្តិ និងសិទ្ធិអចលនទ្រព្យ។
-រុករកធនធានច្បាប់៖ ណែនាំអ្នកប្រើប្រាស់អំពីការចូលប្រើព័ត៌មានផ្លូវច្បាប់ដែលពាក់ព័ន្ធ និងស្វែងរកដំបូន្មានផ្នែកច្បាប់ប្រកបដោយវិជ្ជាជីវៈនៅពេលចាំបាច់។

+សម្រាប់សាធារណជនទូទៅ៖

-លើកកម្ពស់ការយល់ដឹងអំពីសិទ្ធិ និងទំនួលខុសត្រូវផ្នែកច្បាប់៖ ជូនដំណឹងដល់សាធារណជនអំពីសិទ្ធិ និងកាតព្វកិច្ចផ្លូវច្បាប់ជាមូលដ្ឋានរបស់ពួកគេក្រោមច្បាប់កម្ពុជា លើកកម្ពស់ការយល់ដឹង និងការយល់ដឹងផ្នែកច្បាប់។
-ពន្យល់ពីដំណើរការផ្លូវច្បាប់សំខាន់ៗ៖ ផ្តល់ការពន្យល់សាមញ្ញអំពីនីតិវិធីច្បាប់ក្នុងផ្នែកដូចជា យុត្តិធម៌ព្រហ្មទណ្ឌ វិវាទរដ្ឋប្បវេណី និងការដោះស្រាយវិវាទដីធ្លី។
-លើកទឹកចិត្តឱ្យមានការចូលរួមប្រកបដោយការទទួលខុសត្រូវជាមួយប្រព័ន្ធច្បាប់
-លើកកម្ពស់ការយល់ដឹងអំពីសារៈសំខាន់នៃការស្វែងរកដំបូន្មានផ្នែកច្បាប់ និងការដោះស្រាយវិវាទតាមរយៈបណ្តាញផ្លូវច្បាប់ដែលបានបង្កើតឡើង។

២. ខ្លឹមសារសំខាន់ៗ នៅក្នុងមុខវិជ្ជា “សេចក្តីផ្តើមនីតិ”

អ្នកសិក្សាទាំងឡាយ បានយល់ដឹងអំពីគោលបំណង នៃមុខវិជ្ចានេះ រួចមកហើយ ឃើញថា មុខវិជ្ជានេះ ផ្ទុកទៅវត្តុបំណងជារួម សម្រាប់ប្រយោជន៍សង្គម។ ហេតុនេះ យើងមកពិនិត្យមើលអំពី ខ្លឹមសារសំខាន់ៗ ដែលទូទៅ ត្រូវបានដាក់បញ្ចូលជាមាតិកា ក្នុងមេរៀននេះ ដោយផ្តោតសំខាន់ លើទិដ្ឋភាពទូទៅនៃប្រព័ន្ធច្បាប់នៅកម្ពុជា រួមទាំងបរិបទប្រវត្តិសាស្ត្រ គោលការណ៍ច្បាប់សំខាន់ៗ និងរចនាសម្ព័ន្ធនៃប្រព័ន្ធតុលាការ មានខ្លឹមសារដូចខាងក្រោម ៖

ក. បរិបទប្រវត្តិសាស្ត្រ៖

ប្រទេសកម្ពុជាមានប្រវត្តិសាស្ត្រផ្នែកច្បាប់ដ៏សម្បូរបែប ដែលបានវិវត្តន៍ជាច្រើនសតវត្សមកហើយ។ រងឥទ្ធិពលដោយប្រពៃណីច្បាប់ហិណ្ឌូ និងព្រះពុទ្ធសាសនា ប្រព័ន្ធច្បាប់របស់ប្រទេសនេះក៏ត្រូវបានបង្រួបបង្រួមដោយសម័យអាណានិគម និងជម្លោះផងដែរ។ ការយល់ដឹងអំពីបរិបទប្រវត្តិសាស្រ្តនេះគឺមានសារៈសំខាន់ណាស់ក្នុងការចាប់យកមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃច្បាប់កម្ពុជា។

ខ. ការវិវត្តន៍ នៃប្រព័ន្ធច្បាប់៖

-ប្រព័ន្ធច្បាប់របស់កម្ពុជា ៖ ប្រទេសកម្ពុជាដើរតាមប្រព័ន្ធច្បាប់ស៊ីវិល ដែលមានន័យថា ក្របខ័ណ្ឌច្បាប់របស់ខ្លួនផ្អែកលើច្បាប់ជាលាយលក្ខណ៍អក្សរ និងលក្ខន្តិកៈ។ ក្រមច្បាប់មានតួនាទីជាប្រភពចម្បងនៃច្បាប់ ហើយការសម្រេចរបស់តុលាការមិនជាប់កាតព្វកិច្ចដូចនៅក្នុងប្រព័ន្ធច្បាប់ទូទៅនោះទេ។

-មូលដ្ឋានរដ្ឋធម្មនុញ្ញ៖ រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា អនុម័តក្នុងឆ្នាំ ១៩៩៣ គឺជាច្បាប់កំពូលនៃដែនដី។ វាបង្កើតគោលការណ៍ប្រជាធិបតេយ្យ នីតិរដ្ឋ និងសិទ្ធិមនុស្ស។ ការយល់ដឹងអំពីក្របខណ្ឌរដ្ឋធម្មនុញ្ញគឺចាំបាច់សម្រាប់ការបកស្រាយ និងអនុវត្តច្បាប់ផ្សេងៗ។

-សិទ្ធិមនុស្ស និងនីតិរដ្ឋ៖ ប្រទេសកម្ពុជាបានសង្កត់ធ្ងន់យ៉ាងសំខាន់លើសិទ្ធិមនុស្ស និងនីតិរដ្ឋ។ សន្ធិសញ្ញា និងអនុសញ្ញាសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិត្រូវបានដាក់បញ្ចូលទៅក្នុងច្បាប់ក្នុងស្រុក ដែលឆ្លុះបញ្ចាំងពីការប្តេជ្ញាចិត្តរបស់ប្រទេសក្នុងការការពារសេរីភាពបុគ្គល និងការធានាយុត្តិធម៌។

គ. រចនាសម្ព័ន្ធនៃប្រព័ន្ធតុលាការ៖

-ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ៖ ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញមានតួនាទីបកស្រាយរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ពិនិត្យធម្មនុញ្ញភាពនៃច្បាប់ និងដោះស្រាយវិវាទការបោះឆ្នោត។ ស្ថាប័ននេះ ដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការលើកកម្ពស់នីតិរដ្ឋ និងការពារសិទ្ធិជាមូលដ្ឋាន។

-តុលាការកំពូល៖ តុលាការកំពូលគឺជាអំណាចតុលាការកំពូលនៅកម្ពុជា មានសមត្ថកិច្ចជំនុំជម្រះលើ បណ្តឹងឧទ្ធរណ៍ ទាំងលើសំណុំរឿងរដ្ឋប្បវេណី និងព្រហ្មទណ្ឌ ដោយធានានូវការអនុវត្តគោរពនីត្យានុកូលភាព និងធម្មនុញ្ញភាព នៃច្បាប់ និងផ្តល់ដំណោះស្រាយចុងក្រោយចំពោះវិវាទផ្លូវច្បាប់។

-សាលាឧទ្ធរណ៍៖ ស្ថិតនៅខាងក្រោមតុលាការកំពូល សាលាឧទ្ធរណ៍ពិនិត្យសំណុំរឿងពីតុលាការថ្នាក់ក្រោម ហៅថា ការជំនុំជម្រះលើកទី ២ ។ តុលាការថ្នាក់នេះ ធានាថានីតិវិធីច្បាប់ត្រូវបានអនុវត្តយ៉ាងត្រឹមត្រូវ និងផ្តល់នូវស្រទាប់បន្ថែមនៃការត្រួតពិនិត្យនៅក្នុងដំណើរការតុលាការ ពីតុលាការជាន់ ហៅថាសាលាដំបូង
-សាលាដំបូងរាជធានី-ខេត្ត ៖ នៅប្រទេសកម្ពុជា មានតុលាការជាន់ទាប ឬ ដំបូង ហៅឈ្មោះជាផ្លូវការថា សាលាដំបូង រាជធានី-ខេត្ត។ តុលាការថ្នាក់នេះ ដោះស្រាយសំណុំរឿងជាច្រើន រួមទាំងរឿងព្រហ្មទណ្ឌ រដ្ឋប្បវេណី និងរឿងរដ្ឋបាលផង។ តុលាការទាំង ជាតុលាការ ជាន់ដំបូង បម្រើសម្រាប់វិវាទផ្លូវច្បាប់ភាគច្រើន លើកលែងតែវិវាទដែលត្រូវបានកំណត់ជាពិសេស។

ឃ. កំណែទម្រង់ច្បាប់ និងបញ្ហាប្រឈម៖

-សិទ្ធិដីធ្លី និងអចលនទ្រព្យ៖ សិទ្ធិដីធ្លី និងអចលនទ្រព្យ គឺជាចំណុចស្នូលនៃកំណែទម្រង់ច្បាប់នៅកម្ពុជា។ កិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងត្រូវបានធ្វើឡើងដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាទាក់ទងនឹងកម្មសិទ្ធិដីធ្លី វិវាទអចលនទ្រព្យ និងការធានានូវសិទ្ធិកាន់កាប់ដោយសុវត្ថិភាពសម្រាប់ពលរដ្ឋ។

-សិទ្ធិទទួលបានយុត្តិធម៌៖ ទោះបីជាមានការកែទម្រង់ផ្លូវច្បាប់ក៏ដោយ ក៏បញ្ហាប្រឈមនៅតែមាននៅក្នុងការធានាឱ្យមានសិទ្ធិទទួលបានយុត្តិធម៌ស្មើៗគ្នាសម្រាប់ប្រជាជនកម្ពុជាទាំងអស់។ បញ្ហាដូចជាជំនួយផ្នែកច្បាប់ អំពើពុករលួយរបស់តុលាការ និងភាពស្មុគស្មាញនៃនីតិវិធី គឺជាផ្នែកដែលបន្តត្រូវបានដោះស្រាយ។

សេចក្តីសន្និដ្ឋាន

សរុបជារួម ការសិក្សាមុខវិជ្ជាសេចក្តីផ្តើមនីតិ ផ្តល់នូវការយល់ដឹងជាមូលដ្ឋានអំពីប្រព័ន្ធច្បាប់ ឫសគល់ប្រវត្តិសាស្ត្រ គោលការណ៍សំខាន់ៗ និងរចនាសម្ព័ន្ធតុលាការ។ នៅពេលដែលប្រទេសកម្ពុជាបន្តអភិវឌ្ឍ កំណែទម្រង់ច្បាប់ និងការការពារសិទ្ធិមនុស្សលទ្ធផលនៃមេរៀននេះដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការរៀបចំទិដ្ឋភាពច្បាប់របស់ប្រទេស។

មុខវិជ្ជា “សេចក្តីផ្តើមនីតិ ” ជាមុខវិជ្ជាមូលដ្ឋានគ្រឹះ ដែលរាល់និស្សិតច្បាប់ទាំងអស់មិនអាចរំលងបាន ដែលជាទូទៅ ត្រូវបានដាក់បញ្ចូលក្នុងកម្មវិធីសិក្សាសម្រាប់ និស្សិតផ្នែកច្បាប់ ឆ្នាំទី ១ នៃមហាវិទ្យាល័យច្បាប់។ យ៉ាងណាមិញ មុខវិជ្ជានេះ ក៏អាចត្រូវបានដាក់បញ្ចូលឲ្យនិស្សិតជំនាញដទៃទៀត សិក្សាផងដែរ នៅក្នុងឆ្នាំមូលដ្ឋាន ក៏ដោយសារ មុខវិជ្ជានេះ មានសារៈសំខាន់ ជាគ្រឹះសម្រាប់ទទួលចំណេះដឹងច្បាប់ជាទូទៅ។

ហេតុដូចនេះ ក្នុងមេរៀននេះ យើងនឹងធ្វើការសង្កត់ធ្ងន់លើ ០២ ចំណុចសំខាន់លើ ថាតើគោលបំណង នៃមុខវិជ្ជានេះ ជាអ្វី ? (១) និង ថាតើនិស្សិត ត្រូវតម្រូវផ្តោតសិក្សាលើមេរៀនអ្វីខ្លះ នៅក្នុងកម្មវិធីសិក្សាជាទូទៅ ? (២)

ដោះសោរយុត្តិធម៌ ដោយបើកគន្លឹះចេញពីជំហានដំបូង នៃមេរៀនសេចក្តីផ្តើមនីតិ

 

១. គោលបំណង នៃមុខវិជ្ជា “សេចក្តីផ្តើមនីតិ”

ការសិក្សាមុខវិជ្ជា “សេចក្តីផ្តើមនីតិកម្ពុជា” ជាមុខវិជ្ជានេះមូលដ្ឋាន ដែលអាចបម្រើគោលបំណងផ្សេងៗ អាស្រ័យលើការផ្តោតអ្នកសិក្សា និងគោលបំណង នៃការសិក្សានោះ។ ខាងក្រោមនេះគឺជាគោលបំណងសក្តានុពលដោយឈរលក្ខខណ្ឌវិនិច្ឆ័យ នៃអ្នកសិក្សា៖

+សម្រាប់និស្សិត និងអ្នកជំនាញផ្នែកច្បាប់៖

-ផ្តល់ការយល់ដឹងជាមូលដ្ឋាន៖ ណែនាំពីលក្ខណៈសំខាន់ៗ និងរចនាសម្ព័ន្ធនៃប្រព័ន្ធច្បាប់កម្ពុជា រួមទាំងប្រភពនៃច្បាប់ ប្រព័ន្ធតុលាការ និងផ្នែកច្បាប់សំខាន់ៗ (ឧទាហរណ៍ ច្បាប់រដ្ឋធម្មនុញ្ញ ច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌ ច្បាប់រដ្ឋប្បវេណី)។
-រំលេចបរិបទប្រវត្តិសាស្ត្រ៖ ពន្យល់ពីការអភិវឌ្ឍន៍ប្រវត្តិសាស្ត្រនៃច្បាប់កម្ពុជា ដោយពិចារណាលើឥទ្ធិពលពីអាណានិគមបារាំង របបខ្មែរក្រហម និងយុគសម័យក្រោយជម្លោះបច្ចុប្បន្ន។
-ផ្តល់ជូននូវទិដ្ឋភាពទូទៅនៃផ្នែកច្បាប់សំខាន់ៗ៖ សូមណែនាំដោយសង្ខេបនូវផ្នែកសំខាន់ៗនៃច្បាប់កម្ពុជា ដូចជា ច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌ ច្បាប់កិច្ចសន្យា ច្បាប់ទ្រព្យសម្បត្តិ ច្បាប់គ្រួសារ និងច្បាប់ការងារ។
-អភិវឌ្ឍជំនាញស្រាវជ្រាវផ្នែកច្បាប់ជាមូលដ្ឋាន៖ ណែនាំសិស្សអំពីការចូលប្រើប្រាស់ និងរុករកធនធានច្បាប់ដែលពាក់ព័ន្ធនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា រួមមានរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ក្រម ច្បាប់ បទបញ្ជា និងសំណុំរឿង។

+សម្រាប់អ្នកជំនាញ និងវិនិយោគិន៖

-ស្វែងយល់ពីបរិយាកាសច្បាប់៖ ផ្តល់ការយល់ដឹងជាមូលដ្ឋានអំពីក្របខណ្ឌច្បាប់ដែលពាក់ព័ន្ធសម្រាប់សកម្មភាពអាជីវកម្មនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា រួមមានច្បាប់កិច្ចសន្យា ច្បាប់វិនិយោគ ច្បាប់ការងារ និងច្បាប់កម្មសិទ្ធិបញ្ញា ….។
-កំណត់បញ្ហាប្រឈមផ្នែកច្បាប់ដែលអាចកើតមាន៖ គូសបញ្ជាក់បញ្ហាផ្លូវច្បាប់ដែលអាចកើតមានដែលអាជីវកម្មអាចជួបប្រទះនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ដូចជាការដោះស្រាយវិវាទ ការអនុលោមតាមបទប្បញ្ញត្តិ និងសិទ្ធិអចលនទ្រព្យ។
-រុករកធនធានច្បាប់៖ ណែនាំអ្នកប្រើប្រាស់អំពីការចូលប្រើព័ត៌មានផ្លូវច្បាប់ដែលពាក់ព័ន្ធ និងស្វែងរកដំបូន្មានផ្នែកច្បាប់ប្រកបដោយវិជ្ជាជីវៈនៅពេលចាំបាច់។

+សម្រាប់សាធារណជនទូទៅ៖

-លើកកម្ពស់ការយល់ដឹងអំពីសិទ្ធិ និងទំនួលខុសត្រូវផ្នែកច្បាប់៖ ជូនដំណឹងដល់សាធារណជនអំពីសិទ្ធិ និងកាតព្វកិច្ចផ្លូវច្បាប់ជាមូលដ្ឋានរបស់ពួកគេក្រោមច្បាប់កម្ពុជា លើកកម្ពស់ការយល់ដឹង និងការយល់ដឹងផ្នែកច្បាប់។
-ពន្យល់ពីដំណើរការផ្លូវច្បាប់សំខាន់ៗ៖ ផ្តល់ការពន្យល់សាមញ្ញអំពីនីតិវិធីច្បាប់ក្នុងផ្នែកដូចជា យុត្តិធម៌ព្រហ្មទណ្ឌ វិវាទរដ្ឋប្បវេណី និងការដោះស្រាយវិវាទដីធ្លី។
-លើកទឹកចិត្តឱ្យមានការចូលរួមប្រកបដោយការទទួលខុសត្រូវជាមួយប្រព័ន្ធច្បាប់
-លើកកម្ពស់ការយល់ដឹងអំពីសារៈសំខាន់នៃការស្វែងរកដំបូន្មានផ្នែកច្បាប់ និងការដោះស្រាយវិវាទតាមរយៈបណ្តាញផ្លូវច្បាប់ដែលបានបង្កើតឡើង។

២. ខ្លឹមសារសំខាន់ៗ នៅក្នុងមុខវិជ្ជា “សេចក្តីផ្តើមនីតិ”

អ្នកសិក្សាទាំងឡាយ បានយល់ដឹងអំពីគោលបំណង នៃមុខវិជ្ចានេះ រួចមកហើយ ឃើញថា មុខវិជ្ជានេះ ផ្ទុកទៅវត្តុបំណងជារួម សម្រាប់ប្រយោជន៍សង្គម។ ហេតុនេះ យើងមកពិនិត្យមើលអំពី ខ្លឹមសារសំខាន់ៗ ដែលទូទៅ ត្រូវបានដាក់បញ្ចូលជាមាតិកា ក្នុងមេរៀននេះ ដោយផ្តោតសំខាន់ លើទិដ្ឋភាពទូទៅនៃប្រព័ន្ធច្បាប់នៅកម្ពុជា រួមទាំងបរិបទប្រវត្តិសាស្ត្រ គោលការណ៍ច្បាប់សំខាន់ៗ និងរចនាសម្ព័ន្ធនៃប្រព័ន្ធតុលាការ មានខ្លឹមសារដូចខាងក្រោម ៖

ក. បរិបទប្រវត្តិសាស្ត្រ៖

ប្រទេសកម្ពុជាមានប្រវត្តិសាស្ត្រផ្នែកច្បាប់ដ៏សម្បូរបែប ដែលបានវិវត្តន៍ជាច្រើនសតវត្សមកហើយ។ រងឥទ្ធិពលដោយប្រពៃណីច្បាប់ហិណ្ឌូ និងព្រះពុទ្ធសាសនា ប្រព័ន្ធច្បាប់របស់ប្រទេសនេះក៏ត្រូវបានបង្រួបបង្រួមដោយសម័យអាណានិគម និងជម្លោះផងដែរ។ ការយល់ដឹងអំពីបរិបទប្រវត្តិសាស្រ្តនេះគឺមានសារៈសំខាន់ណាស់ក្នុងការចាប់យកមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃច្បាប់កម្ពុជា។

ខ. ការវិវត្តន៍ នៃប្រព័ន្ធច្បាប់៖

-ប្រព័ន្ធច្បាប់របស់កម្ពុជា ៖ ប្រទេសកម្ពុជាដើរតាមប្រព័ន្ធច្បាប់ស៊ីវិល ដែលមានន័យថា ក្របខ័ណ្ឌច្បាប់របស់ខ្លួនផ្អែកលើច្បាប់ជាលាយលក្ខណ៍អក្សរ និងលក្ខន្តិកៈ។ ក្រមច្បាប់មានតួនាទីជាប្រភពចម្បងនៃច្បាប់ ហើយការសម្រេចរបស់តុលាការមិនជាប់កាតព្វកិច្ចដូចនៅក្នុងប្រព័ន្ធច្បាប់ទូទៅនោះទេ។

-មូលដ្ឋានរដ្ឋធម្មនុញ្ញ៖ រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា អនុម័តក្នុងឆ្នាំ ១៩៩៣ គឺជាច្បាប់កំពូលនៃដែនដី។ វាបង្កើតគោលការណ៍ប្រជាធិបតេយ្យ នីតិរដ្ឋ និងសិទ្ធិមនុស្ស។ ការយល់ដឹងអំពីក្របខណ្ឌរដ្ឋធម្មនុញ្ញគឺចាំបាច់សម្រាប់ការបកស្រាយ និងអនុវត្តច្បាប់ផ្សេងៗ។

-សិទ្ធិមនុស្ស និងនីតិរដ្ឋ៖ ប្រទេសកម្ពុជាបានសង្កត់ធ្ងន់យ៉ាងសំខាន់លើសិទ្ធិមនុស្ស និងនីតិរដ្ឋ។ សន្ធិសញ្ញា និងអនុសញ្ញាសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិត្រូវបានដាក់បញ្ចូលទៅក្នុងច្បាប់ក្នុងស្រុក ដែលឆ្លុះបញ្ចាំងពីការប្តេជ្ញាចិត្តរបស់ប្រទេសក្នុងការការពារសេរីភាពបុគ្គល និងការធានាយុត្តិធម៌។

គ. រចនាសម្ព័ន្ធនៃប្រព័ន្ធតុលាការ៖

-ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ៖ ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញមានតួនាទីបកស្រាយរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ពិនិត្យធម្មនុញ្ញភាពនៃច្បាប់ និងដោះស្រាយវិវាទការបោះឆ្នោត។ ស្ថាប័ននេះ ដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការលើកកម្ពស់នីតិរដ្ឋ និងការពារសិទ្ធិជាមូលដ្ឋាន។

-តុលាការកំពូល៖ តុលាការកំពូលគឺជាអំណាចតុលាការកំពូលនៅកម្ពុជា មានសមត្ថកិច្ចជំនុំជម្រះលើ បណ្តឹងឧទ្ធរណ៍ ទាំងលើសំណុំរឿងរដ្ឋប្បវេណី និងព្រហ្មទណ្ឌ ដោយធានានូវការអនុវត្តគោរពនីត្យានុកូលភាព និងធម្មនុញ្ញភាព នៃច្បាប់ និងផ្តល់ដំណោះស្រាយចុងក្រោយចំពោះវិវាទផ្លូវច្បាប់។

-សាលាឧទ្ធរណ៍៖ ស្ថិតនៅខាងក្រោមតុលាការកំពូល សាលាឧទ្ធរណ៍ពិនិត្យសំណុំរឿងពីតុលាការថ្នាក់ក្រោម ហៅថា ការជំនុំជម្រះលើកទី ២ ។ តុលាការថ្នាក់នេះ ធានាថានីតិវិធីច្បាប់ត្រូវបានអនុវត្តយ៉ាងត្រឹមត្រូវ និងផ្តល់នូវស្រទាប់បន្ថែមនៃការត្រួតពិនិត្យនៅក្នុងដំណើរការតុលាការ ពីតុលាការជាន់ ហៅថាសាលាដំបូង
-សាលាដំបូងរាជធានី-ខេត្ត ៖ នៅប្រទេសកម្ពុជា មានតុលាការជាន់ទាប ឬ ដំបូង ហៅឈ្មោះជាផ្លូវការថា សាលាដំបូង រាជធានី-ខេត្ត។ តុលាការថ្នាក់នេះ ដោះស្រាយសំណុំរឿងជាច្រើន រួមទាំងរឿងព្រហ្មទណ្ឌ រដ្ឋប្បវេណី និងរឿងរដ្ឋបាលផង។ តុលាការទាំង ជាតុលាការ ជាន់ដំបូង បម្រើសម្រាប់វិវាទផ្លូវច្បាប់ភាគច្រើន លើកលែងតែវិវាទដែលត្រូវបានកំណត់ជាពិសេស។

ឃ. កំណែទម្រង់ច្បាប់ និងបញ្ហាប្រឈម៖

-សិទ្ធិដីធ្លី និងអចលនទ្រព្យ៖ សិទ្ធិដីធ្លី និងអចលនទ្រព្យ គឺជាចំណុចស្នូលនៃកំណែទម្រង់ច្បាប់នៅកម្ពុជា។ កិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងត្រូវបានធ្វើឡើងដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាទាក់ទងនឹងកម្មសិទ្ធិដីធ្លី វិវាទអចលនទ្រព្យ និងការធានានូវសិទ្ធិកាន់កាប់ដោយសុវត្ថិភាពសម្រាប់ពលរដ្ឋ។

-សិទ្ធិទទួលបានយុត្តិធម៌៖ ទោះបីជាមានការកែទម្រង់ផ្លូវច្បាប់ក៏ដោយ ក៏បញ្ហាប្រឈមនៅតែមាននៅក្នុងការធានាឱ្យមានសិទ្ធិទទួលបានយុត្តិធម៌ស្មើៗគ្នាសម្រាប់ប្រជាជនកម្ពុជាទាំងអស់។ បញ្ហាដូចជាជំនួយផ្នែកច្បាប់ អំពើពុករលួយរបស់តុលាការ និងភាពស្មុគស្មាញនៃនីតិវិធី គឺជាផ្នែកដែលបន្តត្រូវបានដោះស្រាយ។

សេចក្តីសន្និដ្ឋាន

សរុបជារួម ការសិក្សាមុខវិជ្ជាសេចក្តីផ្តើមនីតិ ផ្តល់នូវការយល់ដឹងជាមូលដ្ឋានអំពីប្រព័ន្ធច្បាប់ ឫសគល់ប្រវត្តិសាស្ត្រ គោលការណ៍សំខាន់ៗ និងរចនាសម្ព័ន្ធតុលាការ។ នៅពេលដែលប្រទេសកម្ពុជាបន្តអភិវឌ្ឍ កំណែទម្រង់ច្បាប់ និងការការពារសិទ្ធិមនុស្សលទ្ធផលនៃមេរៀននេះដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការរៀបចំទិដ្ឋភាពច្បាប់របស់ប្រទេស។

មុខវិជ្ជា “សេចក្តីផ្តើមនីតិ ” ជាមុខវិជ្ជាមូលដ្ឋានគ្រឹះ ដែលរាល់និស្សិតច្បាប់ទាំងអស់មិនអាចរំលងបាន ដែលជាទូទៅ ត្រូវបានដាក់បញ្ចូលក្នុងកម្មវិធីសិក្សាសម្រាប់ និស្សិតផ្នែកច្បាប់ ឆ្នាំទី ១ នៃមហាវិទ្យាល័យច្បាប់។ យ៉ាងណាមិញ មុខវិជ្ជានេះ ក៏អាចត្រូវបានដាក់បញ្ចូលឲ្យនិស្សិតជំនាញដទៃទៀត សិក្សាផងដែរ នៅក្នុងឆ្នាំមូលដ្ឋាន ក៏ដោយសារ មុខវិជ្ជានេះ មានសារៈសំខាន់ ជាគ្រឹះសម្រាប់ទទួលចំណេះដឹងច្បាប់ជាទូទៅ។

ហេតុដូចនេះ ក្នុងមេរៀននេះ យើងនឹងធ្វើការសង្កត់ធ្ងន់លើ ០២ ចំណុចសំខាន់លើ ថាតើគោលបំណង នៃមុខវិជ្ជានេះ ជាអ្វី ? (១) និង ថាតើនិស្សិត ត្រូវតម្រូវផ្តោតសិក្សាលើមេរៀនអ្វីខ្លះ នៅក្នុងកម្មវិធីសិក្សាជាទូទៅ ? (២)

ដោះសោរយុត្តិធម៌ ដោយបើកគន្លឹះចេញពីជំហានដំបូង នៃមេរៀនសេចក្តីផ្តើមនីតិ

 

១. គោលបំណង នៃមុខវិជ្ជា “សេចក្តីផ្តើមនីតិ”

ការសិក្សាមុខវិជ្ជា “សេចក្តីផ្តើមនីតិកម្ពុជា” ជាមុខវិជ្ជានេះមូលដ្ឋាន ដែលអាចបម្រើគោលបំណងផ្សេងៗ អាស្រ័យលើការផ្តោតអ្នកសិក្សា និងគោលបំណង នៃការសិក្សានោះ។ ខាងក្រោមនេះគឺជាគោលបំណងសក្តានុពលដោយឈរលក្ខខណ្ឌវិនិច្ឆ័យ នៃអ្នកសិក្សា៖

+សម្រាប់និស្សិត និងអ្នកជំនាញផ្នែកច្បាប់៖

-ផ្តល់ការយល់ដឹងជាមូលដ្ឋាន៖ ណែនាំពីលក្ខណៈសំខាន់ៗ និងរចនាសម្ព័ន្ធនៃប្រព័ន្ធច្បាប់កម្ពុជា រួមទាំងប្រភពនៃច្បាប់ ប្រព័ន្ធតុលាការ និងផ្នែកច្បាប់សំខាន់ៗ (ឧទាហរណ៍ ច្បាប់រដ្ឋធម្មនុញ្ញ ច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌ ច្បាប់រដ្ឋប្បវេណី)។
-រំលេចបរិបទប្រវត្តិសាស្ត្រ៖ ពន្យល់ពីការអភិវឌ្ឍន៍ប្រវត្តិសាស្ត្រនៃច្បាប់កម្ពុជា ដោយពិចារណាលើឥទ្ធិពលពីអាណានិគមបារាំង របបខ្មែរក្រហម និងយុគសម័យក្រោយជម្លោះបច្ចុប្បន្ន។
-ផ្តល់ជូននូវទិដ្ឋភាពទូទៅនៃផ្នែកច្បាប់សំខាន់ៗ៖ សូមណែនាំដោយសង្ខេបនូវផ្នែកសំខាន់ៗនៃច្បាប់កម្ពុជា ដូចជា ច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌ ច្បាប់កិច្ចសន្យា ច្បាប់ទ្រព្យសម្បត្តិ ច្បាប់គ្រួសារ និងច្បាប់ការងារ។
-អភិវឌ្ឍជំនាញស្រាវជ្រាវផ្នែកច្បាប់ជាមូលដ្ឋាន៖ ណែនាំសិស្សអំពីការចូលប្រើប្រាស់ និងរុករកធនធានច្បាប់ដែលពាក់ព័ន្ធនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា រួមមានរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ក្រម ច្បាប់ បទបញ្ជា និងសំណុំរឿង។

+សម្រាប់អ្នកជំនាញ និងវិនិយោគិន៖

-ស្វែងយល់ពីបរិយាកាសច្បាប់៖ ផ្តល់ការយល់ដឹងជាមូលដ្ឋានអំពីក្របខណ្ឌច្បាប់ដែលពាក់ព័ន្ធសម្រាប់សកម្មភាពអាជីវកម្មនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា រួមមានច្បាប់កិច្ចសន្យា ច្បាប់វិនិយោគ ច្បាប់ការងារ និងច្បាប់កម្មសិទ្ធិបញ្ញា ….។
-កំណត់បញ្ហាប្រឈមផ្នែកច្បាប់ដែលអាចកើតមាន៖ គូសបញ្ជាក់បញ្ហាផ្លូវច្បាប់ដែលអាចកើតមានដែលអាជីវកម្មអាចជួបប្រទះនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ដូចជាការដោះស្រាយវិវាទ ការអនុលោមតាមបទប្បញ្ញត្តិ និងសិទ្ធិអចលនទ្រព្យ។
-រុករកធនធានច្បាប់៖ ណែនាំអ្នកប្រើប្រាស់អំពីការចូលប្រើព័ត៌មានផ្លូវច្បាប់ដែលពាក់ព័ន្ធ និងស្វែងរកដំបូន្មានផ្នែកច្បាប់ប្រកបដោយវិជ្ជាជីវៈនៅពេលចាំបាច់។

+សម្រាប់សាធារណជនទូទៅ៖

-លើកកម្ពស់ការយល់ដឹងអំពីសិទ្ធិ និងទំនួលខុសត្រូវផ្នែកច្បាប់៖ ជូនដំណឹងដល់សាធារណជនអំពីសិទ្ធិ និងកាតព្វកិច្ចផ្លូវច្បាប់ជាមូលដ្ឋានរបស់ពួកគេក្រោមច្បាប់កម្ពុជា លើកកម្ពស់ការយល់ដឹង និងការយល់ដឹងផ្នែកច្បាប់។
-ពន្យល់ពីដំណើរការផ្លូវច្បាប់សំខាន់ៗ៖ ផ្តល់ការពន្យល់សាមញ្ញអំពីនីតិវិធីច្បាប់ក្នុងផ្នែកដូចជា យុត្តិធម៌ព្រហ្មទណ្ឌ វិវាទរដ្ឋប្បវេណី និងការដោះស្រាយវិវាទដីធ្លី។
-លើកទឹកចិត្តឱ្យមានការចូលរួមប្រកបដោយការទទួលខុសត្រូវជាមួយប្រព័ន្ធច្បាប់
-លើកកម្ពស់ការយល់ដឹងអំពីសារៈសំខាន់នៃការស្វែងរកដំបូន្មានផ្នែកច្បាប់ និងការដោះស្រាយវិវាទតាមរយៈបណ្តាញផ្លូវច្បាប់ដែលបានបង្កើតឡើង។

២. ខ្លឹមសារសំខាន់ៗ នៅក្នុងមុខវិជ្ជា “សេចក្តីផ្តើមនីតិ”

អ្នកសិក្សាទាំងឡាយ បានយល់ដឹងអំពីគោលបំណង នៃមុខវិជ្ចានេះ រួចមកហើយ ឃើញថា មុខវិជ្ជានេះ ផ្ទុកទៅវត្តុបំណងជារួម សម្រាប់ប្រយោជន៍សង្គម។ ហេតុនេះ យើងមកពិនិត្យមើលអំពី ខ្លឹមសារសំខាន់ៗ ដែលទូទៅ ត្រូវបានដាក់បញ្ចូលជាមាតិកា ក្នុងមេរៀននេះ ដោយផ្តោតសំខាន់ លើទិដ្ឋភាពទូទៅនៃប្រព័ន្ធច្បាប់នៅកម្ពុជា រួមទាំងបរិបទប្រវត្តិសាស្ត្រ គោលការណ៍ច្បាប់សំខាន់ៗ និងរចនាសម្ព័ន្ធនៃប្រព័ន្ធតុលាការ មានខ្លឹមសារដូចខាងក្រោម ៖

ក. បរិបទប្រវត្តិសាស្ត្រ៖

ប្រទេសកម្ពុជាមានប្រវត្តិសាស្ត្រផ្នែកច្បាប់ដ៏សម្បូរបែប ដែលបានវិវត្តន៍ជាច្រើនសតវត្សមកហើយ។ រងឥទ្ធិពលដោយប្រពៃណីច្បាប់ហិណ្ឌូ និងព្រះពុទ្ធសាសនា ប្រព័ន្ធច្បាប់របស់ប្រទេសនេះក៏ត្រូវបានបង្រួបបង្រួមដោយសម័យអាណានិគម និងជម្លោះផងដែរ។ ការយល់ដឹងអំពីបរិបទប្រវត្តិសាស្រ្តនេះគឺមានសារៈសំខាន់ណាស់ក្នុងការចាប់យកមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃច្បាប់កម្ពុជា។

ខ. ការវិវត្តន៍ នៃប្រព័ន្ធច្បាប់៖

-ប្រព័ន្ធច្បាប់របស់កម្ពុជា ៖ ប្រទេសកម្ពុជាដើរតាមប្រព័ន្ធច្បាប់ស៊ីវិល ដែលមានន័យថា ក្របខ័ណ្ឌច្បាប់របស់ខ្លួនផ្អែកលើច្បាប់ជាលាយលក្ខណ៍អក្សរ និងលក្ខន្តិកៈ។ ក្រមច្បាប់មានតួនាទីជាប្រភពចម្បងនៃច្បាប់ ហើយការសម្រេចរបស់តុលាការមិនជាប់កាតព្វកិច្ចដូចនៅក្នុងប្រព័ន្ធច្បាប់ទូទៅនោះទេ។

-មូលដ្ឋានរដ្ឋធម្មនុញ្ញ៖ រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា អនុម័តក្នុងឆ្នាំ ១៩៩៣ គឺជាច្បាប់កំពូលនៃដែនដី។ វាបង្កើតគោលការណ៍ប្រជាធិបតេយ្យ នីតិរដ្ឋ និងសិទ្ធិមនុស្ស។ ការយល់ដឹងអំពីក្របខណ្ឌរដ្ឋធម្មនុញ្ញគឺចាំបាច់សម្រាប់ការបកស្រាយ និងអនុវត្តច្បាប់ផ្សេងៗ។

-សិទ្ធិមនុស្ស និងនីតិរដ្ឋ៖ ប្រទេសកម្ពុជាបានសង្កត់ធ្ងន់យ៉ាងសំខាន់លើសិទ្ធិមនុស្ស និងនីតិរដ្ឋ។ សន្ធិសញ្ញា និងអនុសញ្ញាសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិត្រូវបានដាក់បញ្ចូលទៅក្នុងច្បាប់ក្នុងស្រុក ដែលឆ្លុះបញ្ចាំងពីការប្តេជ្ញាចិត្តរបស់ប្រទេសក្នុងការការពារសេរីភាពបុគ្គល និងការធានាយុត្តិធម៌។

គ. រចនាសម្ព័ន្ធនៃប្រព័ន្ធតុលាការ៖

-ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ៖ ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញមានតួនាទីបកស្រាយរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ពិនិត្យធម្មនុញ្ញភាពនៃច្បាប់ និងដោះស្រាយវិវាទការបោះឆ្នោត។ ស្ថាប័ននេះ ដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការលើកកម្ពស់នីតិរដ្ឋ និងការពារសិទ្ធិជាមូលដ្ឋាន។

-តុលាការកំពូល៖ តុលាការកំពូលគឺជាអំណាចតុលាការកំពូលនៅកម្ពុជា មានសមត្ថកិច្ចជំនុំជម្រះលើ បណ្តឹងឧទ្ធរណ៍ ទាំងលើសំណុំរឿងរដ្ឋប្បវេណី និងព្រហ្មទណ្ឌ ដោយធានានូវការអនុវត្តគោរពនីត្យានុកូលភាព និងធម្មនុញ្ញភាព នៃច្បាប់ និងផ្តល់ដំណោះស្រាយចុងក្រោយចំពោះវិវាទផ្លូវច្បាប់។

-សាលាឧទ្ធរណ៍៖ ស្ថិតនៅខាងក្រោមតុលាការកំពូល សាលាឧទ្ធរណ៍ពិនិត្យសំណុំរឿងពីតុលាការថ្នាក់ក្រោម ហៅថា ការជំនុំជម្រះលើកទី ២ ។ តុលាការថ្នាក់នេះ ធានាថានីតិវិធីច្បាប់ត្រូវបានអនុវត្តយ៉ាងត្រឹមត្រូវ និងផ្តល់នូវស្រទាប់បន្ថែមនៃការត្រួតពិនិត្យនៅក្នុងដំណើរការតុលាការ ពីតុលាការជាន់ ហៅថាសាលាដំបូង
-សាលាដំបូងរាជធានី-ខេត្ត ៖ នៅប្រទេសកម្ពុជា មានតុលាការជាន់ទាប ឬ ដំបូង ហៅឈ្មោះជាផ្លូវការថា សាលាដំបូង រាជធានី-ខេត្ត។ តុលាការថ្នាក់នេះ ដោះស្រាយសំណុំរឿងជាច្រើន រួមទាំងរឿងព្រហ្មទណ្ឌ រដ្ឋប្បវេណី និងរឿងរដ្ឋបាលផង។ តុលាការទាំង ជាតុលាការ ជាន់ដំបូង បម្រើសម្រាប់វិវាទផ្លូវច្បាប់ភាគច្រើន លើកលែងតែវិវាទដែលត្រូវបានកំណត់ជាពិសេស។

ឃ. កំណែទម្រង់ច្បាប់ និងបញ្ហាប្រឈម៖

-សិទ្ធិដីធ្លី និងអចលនទ្រព្យ៖ សិទ្ធិដីធ្លី និងអចលនទ្រព្យ គឺជាចំណុចស្នូលនៃកំណែទម្រង់ច្បាប់នៅកម្ពុជា។ កិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងត្រូវបានធ្វើឡើងដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាទាក់ទងនឹងកម្មសិទ្ធិដីធ្លី វិវាទអចលនទ្រព្យ និងការធានានូវសិទ្ធិកាន់កាប់ដោយសុវត្ថិភាពសម្រាប់ពលរដ្ឋ។

-សិទ្ធិទទួលបានយុត្តិធម៌៖ ទោះបីជាមានការកែទម្រង់ផ្លូវច្បាប់ក៏ដោយ ក៏បញ្ហាប្រឈមនៅតែមាននៅក្នុងការធានាឱ្យមានសិទ្ធិទទួលបានយុត្តិធម៌ស្មើៗគ្នាសម្រាប់ប្រជាជនកម្ពុជាទាំងអស់។ បញ្ហាដូចជាជំនួយផ្នែកច្បាប់ អំពើពុករលួយរបស់តុលាការ និងភាពស្មុគស្មាញនៃនីតិវិធី គឺជាផ្នែកដែលបន្តត្រូវបានដោះស្រាយ។

សេចក្តីសន្និដ្ឋាន

សរុបជារួម ការសិក្សាមុខវិជ្ជាសេចក្តីផ្តើមនីតិ ផ្តល់នូវការយល់ដឹងជាមូលដ្ឋានអំពីប្រព័ន្ធច្បាប់ ឫសគល់ប្រវត្តិសាស្ត្រ គោលការណ៍សំខាន់ៗ និងរចនាសម្ព័ន្ធតុលាការ។ នៅពេលដែលប្រទេសកម្ពុជាបន្តអភិវឌ្ឍ កំណែទម្រង់ច្បាប់ និងការការពារសិទ្ធិមនុស្សលទ្ធផលនៃមេរៀននេះដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការរៀបចំទិដ្ឋភាពច្បាប់របស់ប្រទេស។

មុខវិជ្ជា “សេចក្តីផ្តើមនីតិ ” ជាមុខវិជ្ជាមូលដ្ឋានគ្រឹះ ដែលរាល់និស្សិតច្បាប់ទាំងអស់មិនអាចរំលងបាន ដែលជាទូទៅ ត្រូវបានដាក់បញ្ចូលក្នុងកម្មវិធីសិក្សាសម្រាប់ និស្សិតផ្នែកច្បាប់ ឆ្នាំទី ១ នៃមហាវិទ្យាល័យច្បាប់។ យ៉ាងណាមិញ មុខវិជ្ជានេះ ក៏អាចត្រូវបានដាក់បញ្ចូលឲ្យនិស្សិតជំនាញដទៃទៀត សិក្សាផងដែរ នៅក្នុងឆ្នាំមូលដ្ឋាន ក៏ដោយសារ មុខវិជ្ជានេះ មានសារៈសំខាន់ ជាគ្រឹះសម្រាប់ទទួលចំណេះដឹងច្បាប់ជាទូទៅ។

ហេតុដូចនេះ ក្នុងមេរៀននេះ យើងនឹងធ្វើការសង្កត់ធ្ងន់លើ ០២ ចំណុចសំខាន់លើ ថាតើគោលបំណង នៃមុខវិជ្ជានេះ ជាអ្វី ? (១) និង ថាតើនិស្សិត ត្រូវតម្រូវផ្តោតសិក្សាលើមេរៀនអ្វីខ្លះ នៅក្នុងកម្មវិធីសិក្សាជាទូទៅ ? (២)

ដោះសោរយុត្តិធម៌ ដោយបើកគន្លឹះចេញពីជំហានដំបូង នៃមេរៀនសេចក្តីផ្តើមនីតិ

 

១. គោលបំណង នៃមុខវិជ្ជា “សេចក្តីផ្តើមនីតិ”

ការសិក្សាមុខវិជ្ជា “សេចក្តីផ្តើមនីតិកម្ពុជា” ជាមុខវិជ្ជានេះមូលដ្ឋាន ដែលអាចបម្រើគោលបំណងផ្សេងៗ អាស្រ័យលើការផ្តោតអ្នកសិក្សា និងគោលបំណង នៃការសិក្សានោះ។ ខាងក្រោមនេះគឺជាគោលបំណងសក្តានុពលដោយឈរលក្ខខណ្ឌវិនិច្ឆ័យ នៃអ្នកសិក្សា៖

+សម្រាប់និស្សិត និងអ្នកជំនាញផ្នែកច្បាប់៖

-ផ្តល់ការយល់ដឹងជាមូលដ្ឋាន៖ ណែនាំពីលក្ខណៈសំខាន់ៗ និងរចនាសម្ព័ន្ធនៃប្រព័ន្ធច្បាប់កម្ពុជា រួមទាំងប្រភពនៃច្បាប់ ប្រព័ន្ធតុលាការ និងផ្នែកច្បាប់សំខាន់ៗ (ឧទាហរណ៍ ច្បាប់រដ្ឋធម្មនុញ្ញ ច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌ ច្បាប់រដ្ឋប្បវេណី)។
-រំលេចបរិបទប្រវត្តិសាស្ត្រ៖ ពន្យល់ពីការអភិវឌ្ឍន៍ប្រវត្តិសាស្ត្រនៃច្បាប់កម្ពុជា ដោយពិចារណាលើឥទ្ធិពលពីអាណានិគមបារាំង របបខ្មែរក្រហម និងយុគសម័យក្រោយជម្លោះបច្ចុប្បន្ន។
-ផ្តល់ជូននូវទិដ្ឋភាពទូទៅនៃផ្នែកច្បាប់សំខាន់ៗ៖ សូមណែនាំដោយសង្ខេបនូវផ្នែកសំខាន់ៗនៃច្បាប់កម្ពុជា ដូចជា ច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌ ច្បាប់កិច្ចសន្យា ច្បាប់ទ្រព្យសម្បត្តិ ច្បាប់គ្រួសារ និងច្បាប់ការងារ។
-អភិវឌ្ឍជំនាញស្រាវជ្រាវផ្នែកច្បាប់ជាមូលដ្ឋាន៖ ណែនាំសិស្សអំពីការចូលប្រើប្រាស់ និងរុករកធនធានច្បាប់ដែលពាក់ព័ន្ធនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា រួមមានរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ក្រម ច្បាប់ បទបញ្ជា និងសំណុំរឿង។

+សម្រាប់អ្នកជំនាញ និងវិនិយោគិន៖

-ស្វែងយល់ពីបរិយាកាសច្បាប់៖ ផ្តល់ការយល់ដឹងជាមូលដ្ឋានអំពីក្របខណ្ឌច្បាប់ដែលពាក់ព័ន្ធសម្រាប់សកម្មភាពអាជីវកម្មនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា រួមមានច្បាប់កិច្ចសន្យា ច្បាប់វិនិយោគ ច្បាប់ការងារ និងច្បាប់កម្មសិទ្ធិបញ្ញា ….។
-កំណត់បញ្ហាប្រឈមផ្នែកច្បាប់ដែលអាចកើតមាន៖ គូសបញ្ជាក់បញ្ហាផ្លូវច្បាប់ដែលអាចកើតមានដែលអាជីវកម្មអាចជួបប្រទះនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ដូចជាការដោះស្រាយវិវាទ ការអនុលោមតាមបទប្បញ្ញត្តិ និងសិទ្ធិអចលនទ្រព្យ។
-រុករកធនធានច្បាប់៖ ណែនាំអ្នកប្រើប្រាស់អំពីការចូលប្រើព័ត៌មានផ្លូវច្បាប់ដែលពាក់ព័ន្ធ និងស្វែងរកដំបូន្មានផ្នែកច្បាប់ប្រកបដោយវិជ្ជាជីវៈនៅពេលចាំបាច់។

+សម្រាប់សាធារណជនទូទៅ៖

-លើកកម្ពស់ការយល់ដឹងអំពីសិទ្ធិ និងទំនួលខុសត្រូវផ្នែកច្បាប់៖ ជូនដំណឹងដល់សាធារណជនអំពីសិទ្ធិ និងកាតព្វកិច្ចផ្លូវច្បាប់ជាមូលដ្ឋានរបស់ពួកគេក្រោមច្បាប់កម្ពុជា លើកកម្ពស់ការយល់ដឹង និងការយល់ដឹងផ្នែកច្បាប់។
-ពន្យល់ពីដំណើរការផ្លូវច្បាប់សំខាន់ៗ៖ ផ្តល់ការពន្យល់សាមញ្ញអំពីនីតិវិធីច្បាប់ក្នុងផ្នែកដូចជា យុត្តិធម៌ព្រហ្មទណ្ឌ វិវាទរដ្ឋប្បវេណី និងការដោះស្រាយវិវាទដីធ្លី។
-លើកទឹកចិត្តឱ្យមានការចូលរួមប្រកបដោយការទទួលខុសត្រូវជាមួយប្រព័ន្ធច្បាប់
-លើកកម្ពស់ការយល់ដឹងអំពីសារៈសំខាន់នៃការស្វែងរកដំបូន្មានផ្នែកច្បាប់ និងការដោះស្រាយវិវាទតាមរយៈបណ្តាញផ្លូវច្បាប់ដែលបានបង្កើតឡើង។

២. ខ្លឹមសារសំខាន់ៗ នៅក្នុងមុខវិជ្ជា “សេចក្តីផ្តើមនីតិ”

អ្នកសិក្សាទាំងឡាយ បានយល់ដឹងអំពីគោលបំណង នៃមុខវិជ្ចានេះ រួចមកហើយ ឃើញថា មុខវិជ្ជានេះ ផ្ទុកទៅវត្តុបំណងជារួម សម្រាប់ប្រយោជន៍សង្គម។ ហេតុនេះ យើងមកពិនិត្យមើលអំពី ខ្លឹមសារសំខាន់ៗ ដែលទូទៅ ត្រូវបានដាក់បញ្ចូលជាមាតិកា ក្នុងមេរៀននេះ ដោយផ្តោតសំខាន់ លើទិដ្ឋភាពទូទៅនៃប្រព័ន្ធច្បាប់នៅកម្ពុជា រួមទាំងបរិបទប្រវត្តិសាស្ត្រ គោលការណ៍ច្បាប់សំខាន់ៗ និងរចនាសម្ព័ន្ធនៃប្រព័ន្ធតុលាការ មានខ្លឹមសារដូចខាងក្រោម ៖

ក. បរិបទប្រវត្តិសាស្ត្រ៖

ប្រទេសកម្ពុជាមានប្រវត្តិសាស្ត្រផ្នែកច្បាប់ដ៏សម្បូរបែប ដែលបានវិវត្តន៍ជាច្រើនសតវត្សមកហើយ។ រងឥទ្ធិពលដោយប្រពៃណីច្បាប់ហិណ្ឌូ និងព្រះពុទ្ធសាសនា ប្រព័ន្ធច្បាប់របស់ប្រទេសនេះក៏ត្រូវបានបង្រួបបង្រួមដោយសម័យអាណានិគម និងជម្លោះផងដែរ។ ការយល់ដឹងអំពីបរិបទប្រវត្តិសាស្រ្តនេះគឺមានសារៈសំខាន់ណាស់ក្នុងការចាប់យកមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃច្បាប់កម្ពុជា។

ខ. ការវិវត្តន៍ នៃប្រព័ន្ធច្បាប់៖

-ប្រព័ន្ធច្បាប់របស់កម្ពុជា ៖ ប្រទេសកម្ពុជាដើរតាមប្រព័ន្ធច្បាប់ស៊ីវិល ដែលមានន័យថា ក្របខ័ណ្ឌច្បាប់របស់ខ្លួនផ្អែកលើច្បាប់ជាលាយលក្ខណ៍អក្សរ និងលក្ខន្តិកៈ។ ក្រមច្បាប់មានតួនាទីជាប្រភពចម្បងនៃច្បាប់ ហើយការសម្រេចរបស់តុលាការមិនជាប់កាតព្វកិច្ចដូចនៅក្នុងប្រព័ន្ធច្បាប់ទូទៅនោះទេ។

-មូលដ្ឋានរដ្ឋធម្មនុញ្ញ៖ រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា អនុម័តក្នុងឆ្នាំ ១៩៩៣ គឺជាច្បាប់កំពូលនៃដែនដី។ វាបង្កើតគោលការណ៍ប្រជាធិបតេយ្យ នីតិរដ្ឋ និងសិទ្ធិមនុស្ស។ ការយល់ដឹងអំពីក្របខណ្ឌរដ្ឋធម្មនុញ្ញគឺចាំបាច់សម្រាប់ការបកស្រាយ និងអនុវត្តច្បាប់ផ្សេងៗ។

-សិទ្ធិមនុស្ស និងនីតិរដ្ឋ៖ ប្រទេសកម្ពុជាបានសង្កត់ធ្ងន់យ៉ាងសំខាន់លើសិទ្ធិមនុស្ស និងនីតិរដ្ឋ។ សន្ធិសញ្ញា និងអនុសញ្ញាសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិត្រូវបានដាក់បញ្ចូលទៅក្នុងច្បាប់ក្នុងស្រុក ដែលឆ្លុះបញ្ចាំងពីការប្តេជ្ញាចិត្តរបស់ប្រទេសក្នុងការការពារសេរីភាពបុគ្គល និងការធានាយុត្តិធម៌។

គ. រចនាសម្ព័ន្ធនៃប្រព័ន្ធតុលាការ៖

-ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ៖ ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញមានតួនាទីបកស្រាយរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ពិនិត្យធម្មនុញ្ញភាពនៃច្បាប់ និងដោះស្រាយវិវាទការបោះឆ្នោត។ ស្ថាប័ននេះ ដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការលើកកម្ពស់នីតិរដ្ឋ និងការពារសិទ្ធិជាមូលដ្ឋាន។

-តុលាការកំពូល៖ តុលាការកំពូលគឺជាអំណាចតុលាការកំពូលនៅកម្ពុជា មានសមត្ថកិច្ចជំនុំជម្រះលើ បណ្តឹងឧទ្ធរណ៍ ទាំងលើសំណុំរឿងរដ្ឋប្បវេណី និងព្រហ្មទណ្ឌ ដោយធានានូវការអនុវត្តគោរពនីត្យានុកូលភាព និងធម្មនុញ្ញភាព នៃច្បាប់ និងផ្តល់ដំណោះស្រាយចុងក្រោយចំពោះវិវាទផ្លូវច្បាប់។

-សាលាឧទ្ធរណ៍៖ ស្ថិតនៅខាងក្រោមតុលាការកំពូល សាលាឧទ្ធរណ៍ពិនិត្យសំណុំរឿងពីតុលាការថ្នាក់ក្រោម ហៅថា ការជំនុំជម្រះលើកទី ២ ។ តុលាការថ្នាក់នេះ ធានាថានីតិវិធីច្បាប់ត្រូវបានអនុវត្តយ៉ាងត្រឹមត្រូវ និងផ្តល់នូវស្រទាប់បន្ថែមនៃការត្រួតពិនិត្យនៅក្នុងដំណើរការតុលាការ ពីតុលាការជាន់ ហៅថាសាលាដំបូង
-សាលាដំបូងរាជធានី-ខេត្ត ៖ នៅប្រទេសកម្ពុជា មានតុលាការជាន់ទាប ឬ ដំបូង ហៅឈ្មោះជាផ្លូវការថា សាលាដំបូង រាជធានី-ខេត្ត។ តុលាការថ្នាក់នេះ ដោះស្រាយសំណុំរឿងជាច្រើន រួមទាំងរឿងព្រហ្មទណ្ឌ រដ្ឋប្បវេណី និងរឿងរដ្ឋបាលផង។ តុលាការទាំង ជាតុលាការ ជាន់ដំបូង បម្រើសម្រាប់វិវាទផ្លូវច្បាប់ភាគច្រើន លើកលែងតែវិវាទដែលត្រូវបានកំណត់ជាពិសេស។

ឃ. កំណែទម្រង់ច្បាប់ និងបញ្ហាប្រឈម៖

-សិទ្ធិដីធ្លី និងអចលនទ្រព្យ៖ សិទ្ធិដីធ្លី និងអចលនទ្រព្យ គឺជាចំណុចស្នូលនៃកំណែទម្រង់ច្បាប់នៅកម្ពុជា។ កិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងត្រូវបានធ្វើឡើងដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាទាក់ទងនឹងកម្មសិទ្ធិដីធ្លី វិវាទអចលនទ្រព្យ និងការធានានូវសិទ្ធិកាន់កាប់ដោយសុវត្ថិភាពសម្រាប់ពលរដ្ឋ។

-សិទ្ធិទទួលបានយុត្តិធម៌៖ ទោះបីជាមានការកែទម្រង់ផ្លូវច្បាប់ក៏ដោយ ក៏បញ្ហាប្រឈមនៅតែមាននៅក្នុងការធានាឱ្យមានសិទ្ធិទទួលបានយុត្តិធម៌ស្មើៗគ្នាសម្រាប់ប្រជាជនកម្ពុជាទាំងអស់។ បញ្ហាដូចជាជំនួយផ្នែកច្បាប់ អំពើពុករលួយរបស់តុលាការ និងភាពស្មុគស្មាញនៃនីតិវិធី គឺជាផ្នែកដែលបន្តត្រូវបានដោះស្រាយ។

សេចក្តីសន្និដ្ឋាន

សរុបជារួម ការសិក្សាមុខវិជ្ជាសេចក្តីផ្តើមនីតិ ផ្តល់នូវការយល់ដឹងជាមូលដ្ឋានអំពីប្រព័ន្ធច្បាប់ ឫសគល់ប្រវត្តិសាស្ត្រ គោលការណ៍សំខាន់ៗ និងរចនាសម្ព័ន្ធតុលាការ។ នៅពេលដែលប្រទេសកម្ពុជាបន្តអភិវឌ្ឍ កំណែទម្រង់ច្បាប់ និងការការពារសិទ្ធិមនុស្សលទ្ធផលនៃមេរៀននេះដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការរៀបចំទិដ្ឋភាពច្បាប់របស់ប្រទេស។

មុខវិជ្ជា “សេចក្តីផ្តើមនីតិ ” ជាមុខវិជ្ជាមូលដ្ឋានគ្រឹះ ដែលរាល់និស្សិតច្បាប់ទាំងអស់មិនអាចរំលងបាន ដែលជាទូទៅ ត្រូវបានដាក់បញ្ចូលក្នុងកម្មវិធីសិក្សាសម្រាប់ និស្សិតផ្នែកច្បាប់ ឆ្នាំទី ១ នៃមហាវិទ្យាល័យច្បាប់។ យ៉ាងណាមិញ មុខវិជ្ជានេះ ក៏អាចត្រូវបានដាក់បញ្ចូលឲ្យនិស្សិតជំនាញដទៃទៀត សិក្សាផងដែរ នៅក្នុងឆ្នាំមូលដ្ឋាន ក៏ដោយសារ មុខវិជ្ជានេះ មានសារៈសំខាន់ ជាគ្រឹះសម្រាប់ទទួលចំណេះដឹងច្បាប់ជាទូទៅ។

ហេតុដូចនេះ ក្នុងមេរៀននេះ យើងនឹងធ្វើការសង្កត់ធ្ងន់លើ ០២ ចំណុចសំខាន់លើ ថាតើគោលបំណង នៃមុខវិជ្ជានេះ ជាអ្វី ? (១) និង ថាតើនិស្សិត ត្រូវតម្រូវផ្តោតសិក្សាលើមេរៀនអ្វីខ្លះ នៅក្នុងកម្មវិធីសិក្សាជាទូទៅ ? (២)

ដោះសោរយុត្តិធម៌ ដោយបើកគន្លឹះចេញពីជំហានដំបូង នៃមេរៀនសេចក្តីផ្តើមនីតិ

 

១. គោលបំណង នៃមុខវិជ្ជា “សេចក្តីផ្តើមនីតិ”

ការសិក្សាមុខវិជ្ជា “សេចក្តីផ្តើមនីតិកម្ពុជា” ជាមុខវិជ្ជានេះមូលដ្ឋាន ដែលអាចបម្រើគោលបំណងផ្សេងៗ អាស្រ័យលើការផ្តោតអ្នកសិក្សា និងគោលបំណង នៃការសិក្សានោះ។ ខាងក្រោមនេះគឺជាគោលបំណងសក្តានុពលដោយឈរលក្ខខណ្ឌវិនិច្ឆ័យ នៃអ្នកសិក្សា៖

+សម្រាប់និស្សិត និងអ្នកជំនាញផ្នែកច្បាប់៖

-ផ្តល់ការយល់ដឹងជាមូលដ្ឋាន៖ ណែនាំពីលក្ខណៈសំខាន់ៗ និងរចនាសម្ព័ន្ធនៃប្រព័ន្ធច្បាប់កម្ពុជា រួមទាំងប្រភពនៃច្បាប់ ប្រព័ន្ធតុលាការ និងផ្នែកច្បាប់សំខាន់ៗ (ឧទាហរណ៍ ច្បាប់រដ្ឋធម្មនុញ្ញ ច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌ ច្បាប់រដ្ឋប្បវេណី)។
-រំលេចបរិបទប្រវត្តិសាស្ត្រ៖ ពន្យល់ពីការអភិវឌ្ឍន៍ប្រវត្តិសាស្ត្រនៃច្បាប់កម្ពុជា ដោយពិចារណាលើឥទ្ធិពលពីអាណានិគមបារាំង របបខ្មែរក្រហម និងយុគសម័យក្រោយជម្លោះបច្ចុប្បន្ន។
-ផ្តល់ជូននូវទិដ្ឋភាពទូទៅនៃផ្នែកច្បាប់សំខាន់ៗ៖ សូមណែនាំដោយសង្ខេបនូវផ្នែកសំខាន់ៗនៃច្បាប់កម្ពុជា ដូចជា ច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌ ច្បាប់កិច្ចសន្យា ច្បាប់ទ្រព្យសម្បត្តិ ច្បាប់គ្រួសារ និងច្បាប់ការងារ។
-អភិវឌ្ឍជំនាញស្រាវជ្រាវផ្នែកច្បាប់ជាមូលដ្ឋាន៖ ណែនាំសិស្សអំពីការចូលប្រើប្រាស់ និងរុករកធនធានច្បាប់ដែលពាក់ព័ន្ធនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា រួមមានរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ក្រម ច្បាប់ បទបញ្ជា និងសំណុំរឿង។

+សម្រាប់អ្នកជំនាញ និងវិនិយោគិន៖

-ស្វែងយល់ពីបរិយាកាសច្បាប់៖ ផ្តល់ការយល់ដឹងជាមូលដ្ឋានអំពីក្របខណ្ឌច្បាប់ដែលពាក់ព័ន្ធសម្រាប់សកម្មភាពអាជីវកម្មនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា រួមមានច្បាប់កិច្ចសន្យា ច្បាប់វិនិយោគ ច្បាប់ការងារ និងច្បាប់កម្មសិទ្ធិបញ្ញា ….។
-កំណត់បញ្ហាប្រឈមផ្នែកច្បាប់ដែលអាចកើតមាន៖ គូសបញ្ជាក់បញ្ហាផ្លូវច្បាប់ដែលអាចកើតមានដែលអាជីវកម្មអាចជួបប្រទះនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ដូចជាការដោះស្រាយវិវាទ ការអនុលោមតាមបទប្បញ្ញត្តិ និងសិទ្ធិអចលនទ្រព្យ។
-រុករកធនធានច្បាប់៖ ណែនាំអ្នកប្រើប្រាស់អំពីការចូលប្រើព័ត៌មានផ្លូវច្បាប់ដែលពាក់ព័ន្ធ និងស្វែងរកដំបូន្មានផ្នែកច្បាប់ប្រកបដោយវិជ្ជាជីវៈនៅពេលចាំបាច់។

+សម្រាប់សាធារណជនទូទៅ៖

-លើកកម្ពស់ការយល់ដឹងអំពីសិទ្ធិ និងទំនួលខុសត្រូវផ្នែកច្បាប់៖ ជូនដំណឹងដល់សាធារណជនអំពីសិទ្ធិ និងកាតព្វកិច្ចផ្លូវច្បាប់ជាមូលដ្ឋានរបស់ពួកគេក្រោមច្បាប់កម្ពុជា លើកកម្ពស់ការយល់ដឹង និងការយល់ដឹងផ្នែកច្បាប់។
-ពន្យល់ពីដំណើរការផ្លូវច្បាប់សំខាន់ៗ៖ ផ្តល់ការពន្យល់សាមញ្ញអំពីនីតិវិធីច្បាប់ក្នុងផ្នែកដូចជា យុត្តិធម៌ព្រហ្មទណ្ឌ វិវាទរដ្ឋប្បវេណី និងការដោះស្រាយវិវាទដីធ្លី។
-លើកទឹកចិត្តឱ្យមានការចូលរួមប្រកបដោយការទទួលខុសត្រូវជាមួយប្រព័ន្ធច្បាប់
-លើកកម្ពស់ការយល់ដឹងអំពីសារៈសំខាន់នៃការស្វែងរកដំបូន្មានផ្នែកច្បាប់ និងការដោះស្រាយវិវាទតាមរយៈបណ្តាញផ្លូវច្បាប់ដែលបានបង្កើតឡើង។

២. ខ្លឹមសារសំខាន់ៗ នៅក្នុងមុខវិជ្ជា “សេចក្តីផ្តើមនីតិ”

អ្នកសិក្សាទាំងឡាយ បានយល់ដឹងអំពីគោលបំណង នៃមុខវិជ្ចានេះ រួចមកហើយ ឃើញថា មុខវិជ្ជានេះ ផ្ទុកទៅវត្តុបំណងជារួម សម្រាប់ប្រយោជន៍សង្គម។ ហេតុនេះ យើងមកពិនិត្យមើលអំពី ខ្លឹមសារសំខាន់ៗ ដែលទូទៅ ត្រូវបានដាក់បញ្ចូលជាមាតិកា ក្នុងមេរៀននេះ ដោយផ្តោតសំខាន់ លើទិដ្ឋភាពទូទៅនៃប្រព័ន្ធច្បាប់នៅកម្ពុជា រួមទាំងបរិបទប្រវត្តិសាស្ត្រ គោលការណ៍ច្បាប់សំខាន់ៗ និងរចនាសម្ព័ន្ធនៃប្រព័ន្ធតុលាការ មានខ្លឹមសារដូចខាងក្រោម ៖

ក. បរិបទប្រវត្តិសាស្ត្រ៖

ប្រទេសកម្ពុជាមានប្រវត្តិសាស្ត្រផ្នែកច្បាប់ដ៏សម្បូរបែប ដែលបានវិវត្តន៍ជាច្រើនសតវត្សមកហើយ។ រងឥទ្ធិពលដោយប្រពៃណីច្បាប់ហិណ្ឌូ និងព្រះពុទ្ធសាសនា ប្រព័ន្ធច្បាប់របស់ប្រទេសនេះក៏ត្រូវបានបង្រួបបង្រួមដោយសម័យអាណានិគម និងជម្លោះផងដែរ។ ការយល់ដឹងអំពីបរិបទប្រវត្តិសាស្រ្តនេះគឺមានសារៈសំខាន់ណាស់ក្នុងការចាប់យកមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃច្បាប់កម្ពុជា។

ខ. ការវិវត្តន៍ នៃប្រព័ន្ធច្បាប់៖

-ប្រព័ន្ធច្បាប់របស់កម្ពុជា ៖ ប្រទេសកម្ពុជាដើរតាមប្រព័ន្ធច្បាប់ស៊ីវិល ដែលមានន័យថា ក្របខ័ណ្ឌច្បាប់របស់ខ្លួនផ្អែកលើច្បាប់ជាលាយលក្ខណ៍អក្សរ និងលក្ខន្តិកៈ។ ក្រមច្បាប់មានតួនាទីជាប្រភពចម្បងនៃច្បាប់ ហើយការសម្រេចរបស់តុលាការមិនជាប់កាតព្វកិច្ចដូចនៅក្នុងប្រព័ន្ធច្បាប់ទូទៅនោះទេ។

-មូលដ្ឋានរដ្ឋធម្មនុញ្ញ៖ រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា អនុម័តក្នុងឆ្នាំ ១៩៩៣ គឺជាច្បាប់កំពូលនៃដែនដី។ វាបង្កើតគោលការណ៍ប្រជាធិបតេយ្យ នីតិរដ្ឋ និងសិទ្ធិមនុស្ស។ ការយល់ដឹងអំពីក្របខណ្ឌរដ្ឋធម្មនុញ្ញគឺចាំបាច់សម្រាប់ការបកស្រាយ និងអនុវត្តច្បាប់ផ្សេងៗ។

-សិទ្ធិមនុស្ស និងនីតិរដ្ឋ៖ ប្រទេសកម្ពុជាបានសង្កត់ធ្ងន់យ៉ាងសំខាន់លើសិទ្ធិមនុស្ស និងនីតិរដ្ឋ។ សន្ធិសញ្ញា និងអនុសញ្ញាសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិត្រូវបានដាក់បញ្ចូលទៅក្នុងច្បាប់ក្នុងស្រុក ដែលឆ្លុះបញ្ចាំងពីការប្តេជ្ញាចិត្តរបស់ប្រទេសក្នុងការការពារសេរីភាពបុគ្គល និងការធានាយុត្តិធម៌។

គ. រចនាសម្ព័ន្ធនៃប្រព័ន្ធតុលាការ៖

-ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ៖ ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញមានតួនាទីបកស្រាយរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ពិនិត្យធម្មនុញ្ញភាពនៃច្បាប់ និងដោះស្រាយវិវាទការបោះឆ្នោត។ ស្ថាប័ននេះ ដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការលើកកម្ពស់នីតិរដ្ឋ និងការពារសិទ្ធិជាមូលដ្ឋាន។

-តុលាការកំពូល៖ តុលាការកំពូលគឺជាអំណាចតុលាការកំពូលនៅកម្ពុជា មានសមត្ថកិច្ចជំនុំជម្រះលើ បណ្តឹងឧទ្ធរណ៍ ទាំងលើសំណុំរឿងរដ្ឋប្បវេណី និងព្រហ្មទណ្ឌ ដោយធានានូវការអនុវត្តគោរពនីត្យានុកូលភាព និងធម្មនុញ្ញភាព នៃច្បាប់ និងផ្តល់ដំណោះស្រាយចុងក្រោយចំពោះវិវាទផ្លូវច្បាប់។

-សាលាឧទ្ធរណ៍៖ ស្ថិតនៅខាងក្រោមតុលាការកំពូល សាលាឧទ្ធរណ៍ពិនិត្យសំណុំរឿងពីតុលាការថ្នាក់ក្រោម ហៅថា ការជំនុំជម្រះលើកទី ២ ។ តុលាការថ្នាក់នេះ ធានាថានីតិវិធីច្បាប់ត្រូវបានអនុវត្តយ៉ាងត្រឹមត្រូវ និងផ្តល់នូវស្រទាប់បន្ថែមនៃការត្រួតពិនិត្យនៅក្នុងដំណើរការតុលាការ ពីតុលាការជាន់ ហៅថាសាលាដំបូង
-សាលាដំបូងរាជធានី-ខេត្ត ៖ នៅប្រទេសកម្ពុជា មានតុលាការជាន់ទាប ឬ ដំបូង ហៅឈ្មោះជាផ្លូវការថា សាលាដំបូង រាជធានី-ខេត្ត។ តុលាការថ្នាក់នេះ ដោះស្រាយសំណុំរឿងជាច្រើន រួមទាំងរឿងព្រហ្មទណ្ឌ រដ្ឋប្បវេណី និងរឿងរដ្ឋបាលផង។ តុលាការទាំង ជាតុលាការ ជាន់ដំបូង បម្រើសម្រាប់វិវាទផ្លូវច្បាប់ភាគច្រើន លើកលែងតែវិវាទដែលត្រូវបានកំណត់ជាពិសេស។

ឃ. កំណែទម្រង់ច្បាប់ និងបញ្ហាប្រឈម៖

-សិទ្ធិដីធ្លី និងអចលនទ្រព្យ៖ សិទ្ធិដីធ្លី និងអចលនទ្រព្យ គឺជាចំណុចស្នូលនៃកំណែទម្រង់ច្បាប់នៅកម្ពុជា។ កិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងត្រូវបានធ្វើឡើងដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាទាក់ទងនឹងកម្មសិទ្ធិដីធ្លី វិវាទអចលនទ្រព្យ និងការធានានូវសិទ្ធិកាន់កាប់ដោយសុវត្ថិភាពសម្រាប់ពលរដ្ឋ។

-សិទ្ធិទទួលបានយុត្តិធម៌៖ ទោះបីជាមានការកែទម្រង់ផ្លូវច្បាប់ក៏ដោយ ក៏បញ្ហាប្រឈមនៅតែមាននៅក្នុងការធានាឱ្យមានសិទ្ធិទទួលបានយុត្តិធម៌ស្មើៗគ្នាសម្រាប់ប្រជាជនកម្ពុជាទាំងអស់។ បញ្ហាដូចជាជំនួយផ្នែកច្បាប់ អំពើពុករលួយរបស់តុលាការ និងភាពស្មុគស្មាញនៃនីតិវិធី គឺជាផ្នែកដែលបន្តត្រូវបានដោះស្រាយ។

សេចក្តីសន្និដ្ឋាន

សរុបជារួម ការសិក្សាមុខវិជ្ជាសេចក្តីផ្តើមនីតិ ផ្តល់នូវការយល់ដឹងជាមូលដ្ឋានអំពីប្រព័ន្ធច្បាប់ ឫសគល់ប្រវត្តិសាស្ត្រ គោលការណ៍សំខាន់ៗ និងរចនាសម្ព័ន្ធតុលាការ។ នៅពេលដែលប្រទេសកម្ពុជាបន្តអភិវឌ្ឍ កំណែទម្រង់ច្បាប់ និងការការពារសិទ្ធិមនុស្សលទ្ធផលនៃមេរៀននេះដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការរៀបចំទិដ្ឋភាពច្បាប់របស់ប្រទេស។

មុខវិជ្ជា “ប្រវត្តិស្ថាប័នខ្មែរ ” ជាមុខវិជ្ជាមូលដ្ឋានគ្រឹះ សម្រាបនិស្សិតជំនាញទូទៅ និយាយជារួម និង ដោយឡែក ត្រូវបានដាក់បញ្ចូល ក្នុងក្របខណ្ឌការបណ្តុះបណ្តាលនិស្សិតជំនាញច្បាប់ រដ្ឋបាល និងនយោបាយ ។ ជាការសង្កេត មុខវិជ្ជា ត្រូវបានដាក់បញ្ចូលក្នុងកម្មវិធីសិក្សាសម្រាប់ និស្សិតផ្នែកច្បាប់ ឆ្នាំទី ១ នៃមហាវិទ្យាល័យច្បាប់ ។ យ៉ាងណាមិញ មុខវិជ្ជានេះ ក៏អាចត្រូវបានដាក់បញ្ចូលឲ្យនិស្សិតជំនាញដទៃទៀត សិក្សាផងដែរ នៅក្នុងឆ្នាំមូលដ្ឋាន ក៏ដោយសារ មុខវិជ្ជានេះ មានសារៈសំខាន់ ជាគ្រឹះសម្រាប់ទទួលចំណេះដឹងច្បាប់ជាទូទៅ។

ហេតុដូចនេះ ក្នុងមេរៀននេះ យើងនឹងធ្វើការសង្កត់ធ្ងន់លើ ០២ ចំណុចសំខាន់លើ ថាតើគោលបំណង នៃមុខវិជ្ជានេះ ជាអ្វី ? (១) និង ថាតើនិស្សិត ត្រូវតម្រូវផ្តោតសិក្សាលើមេរៀនអ្វីខ្លះ នៅក្នុងកម្មវិធីសិក្សាជាទូទៅ ? (២)

ចាក់ឫសក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ សម្លឹងទៅអនាគត៖ ស្វែងយល់ពីស្ថាប័នខ្មែរ ដើម្បីស្ថិរភាព ​នៃ​ស្ថាប័ន​ និងប្រជាជន

 

១. គោលបំណង នៃមុខវិជ្ជា “ប្រវត្តិស្ថាប័នខ្មែរ”

ការសិក្សាមុខវិជ្ជា “ប្រវត្ថិស្ថាប័នខ្មែរ” ជាមុខវិជ្ជានេះមូលដ្ឋាន ដែលបម្រើគោលបំណងសំខាន់ៗមួយចំនួន ដែលរួមចំណែកដល់ការយល់ដឹងកាន់តែស៊ីជម្រៅអំពីអតីតកាល បច្ចុប្បន្នកាល និងអនាគតរបស់ប្រទេសកម្ពុជា ។ គោលបំណង នៃការដាក់បញ្ចូលកម្មវិធីសិក្សា គឹដោយសារ ចង់ឲ្យអ្នកសិក្សាជាទូទៅ អាចទទួលជ្រាប និងចុះសម្រុងក្នុងការវិវត្តន៍នានា នៃស្ថាប័ន នៅក្នុងជីវភាពរបស់ប្រចាំ ក្នុងនោះ កម្មវត្ថុ នៃមុខវិជ្ជា មានដូចខាងក្រោម ៖

-ស្វែងយល់អំពីអត្តសញ្ញាណវប្បធម៌៖ ស្ថាប័នខ្មែរមានទំនាក់ទំនងយ៉ាងស៊ីជម្រៅជាមួយនឹងអត្តសញ្ញាណវប្បធម៌របស់កម្ពុជា។ តាមរយៈការសិក្សាប្រវត្តិសាស្រ្តរបស់កម្ពុជា សិស្សទទួលបានការយល់ដឹងអំពីជំនឿ គុណតម្លៃ និងទំនៀមទំលាប់ដែលបានកែប្រែសង្គមកម្ពុជាជាច្រើនសតវត្សមកហើយ។ ការ​យល់​ដឹង​នេះ​ជំរុញ​ឱ្យ​មាន​អារម្មណ៍​នៃ​មោទនភាព​វប្បធម៌​និង​ការ​ឱ្យ​តម្លៃ​ក្នុង​នាមជាជនជាតិខ្មែរ។

-បរិបទនៃបញ្ហាប្រឈមសម័យទំនើប៖ បញ្ហាប្រឈមសម័យទំនើបជាច្រើនរបស់ប្រទេសកម្ពុជា ដូចជាអភិបាលកិច្ចនយោបាយ វិសមភាពសង្គម និងសក្ដានុពលសាសនា ត្រូវបានចាក់ឫសក្នុងការអភិវឌ្ឍន៍ប្រវត្តិសាស្ត្រ។ តាមរយៈការស្វែងយល់ពីប្រវត្តិសាស្រ្តរបស់ស្ថាប័នខ្មែរ សិស្សអាចយល់កាន់តែច្បាស់អំពីប្រភពដើមនៃបញ្ហាប្រឈមទាំងនេះ និងបង្កើតទស្សនៈដែលមានព័ត៌មានអំពីរបៀបដោះស្រាយបញ្ហាទាំងនោះប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាព។

-ការលើកកម្ពស់ការចូលរួមរបស់ពលរដ្ឋ៖ ចំណេះដឹងអំពីស្ថាប័នខ្មែរផ្តល់សិទ្ធិអំណាចដល់ប្រជាពលរដ្ឋក្នុងការចូលរួមប្រកបដោយអត្ថន័យក្នុងជីវិតពលរដ្ឋ និងនយោបាយ។ តាមរយៈការយល់ដឹងពីការវិវត្តនៃរចនាសម្ព័ន្ធនយោបាយ ប្រព័ន្ធអភិបាលកិច្ច និងឋានានុក្រមសង្គម សិស្សអាចវាយតម្លៃគោលនយោបាយបច្ចុប្បន្ន និងតស៊ូមតិសម្រាប់ការផ្លាស់ប្តូរជាវិជ្ជមាននៅក្នុងសហគមន៍របស់ពួកគេ។

-ការអភិរក្សបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌៖ ប្រវត្តិសាស្រ្ត និងបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌ដ៏សម្បូរបែបរបស់ប្រទេសកម្ពុជាត្រូវបានឆ្លុះបញ្ចាំងនៅក្នុងស្ថាប័នរបស់ខ្លួន រួមមានប្រាសាទបុរាណ ប្រពៃណីព្រះសង្ឃ និងការអនុវត្តរដ្ឋបាល។ ការសិក្សាពីស្ថាប័នទាំងនេះជួយថែរក្សាកេរដំណែលវប្បធម៌របស់កម្ពុជា និងលើកកម្ពស់កិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងដើម្បីការពាររមណីយដ្ឋានប្រវត្តិសាស្ត្រ និងប្រពៃណីសម្រាប់មនុស្សជំនាន់ក្រោយ។

-ជំរុញការគិតបែបរិះគន់ស្ថាបនាឡើងវិញ ៖ ការវិភាគលើការអភិវឌ្ឍន៍ និងផលប៉ះពាល់នៃស្ថាប័នខ្មែរ តម្រូវឱ្យសិស្សគិតយ៉ាងម៉ត់ចត់អំពីប្រភពប្រវត្តិសាស្ត្រ ការបកស្រាយ និងការនិទានរឿងប្រវត្ថិនានា ។ នេះជួយជំរុញជំនាញវិភាគ ចំណេះដឹងប្រវត្តិសាស្ត្រ និងសមត្ថភាពក្នុងការវាយតម្លៃព័ត៌មានប្រកបដោយការរិះគន់ ជាមូលដ្ឋានគ្រឹះដ៏សំខាន់សម្រាប់ពលរដ្ឋដែលមានព័ត៌មាន និងការស៊ើបអង្កេតសិក្សា។

-ការលើកកម្ពស់ការផ្សះផ្សា និងការព្យាបាល៖ ប្រវត្តិសាស្រ្តរបស់ប្រទេសកម្ពុជាត្រូវបានសម្គាល់ដោយរយៈពេលនៃជម្លោះ អាណានិគមនិយម និងរបួស រួមទាំងកេរ្តិ៍ដំណែលដ៏បំផ្លិចបំផ្លាញនៃរបបខ្មែរក្រហម។ ការសិក្សាស្ថាប័នខ្មែរអាចរួមចំណែកដល់ដំណើរការនៃការផ្សះផ្សា និងការព្យាបាលតាមរយៈការជំរុញការយល់ចិត្ត ការយោគយល់ និងការសន្ទនាក្នុងចំណោមសហគមន៍ចម្រុះ។

២. ខ្លឹមសារសំខាន់ៗ នៅក្នុងមុខវិជ្ជា “ប្រវត្តិស្ថាប័នខ្មែរ”

អ្នកសិក្សាទាំងឡាយ បានយល់ដឹងអំពីគោលបំណង នៃមុខវិជ្ចានេះ រួចមកហើយ ឃើញថា មុខវិជ្ជានេះ ផ្ទុកទៅវត្តុបំណងជារួម សម្រាប់ប្រយោជន៍ដល់ប្រជាពលរដ្ឋជាទូទៅ ។ ជាកិច្ចបន្ទាប់ យើងមកពិនិត្យមើលអំពី ខ្លឹមសារសំខាន់ៗ ដែលទូទៅ ត្រូវបានដាក់បញ្ចូលជាមាតិកា ក្នុងមេរៀននេះ ដោយផ្តោតសំខាន់លើ ០៥ ចំណុចសំខាន់ ទី១ : សញ្ញាណទូទៅ នៃ “ស្ថាប័ន”, ទី ២ : ស្ថា​ប័នសាធារណៈរបស់រដ្ឋ , ទី ៣ : ស្ថាប័នឯករាជ្យ និងអព្យាក្រឹត្យ , ទី ៤ : ស្ថាប័នឯកជនសំខាន់ ៗ និង ការវិវត្ត នៃស្ថាប័នខ្មែរ តាមលំហូរប្រវត្តិសាស្រ្តខ្មែរ ដែកមានខ្លឹមសារគោលដូចខាងក្រោម ៖

ក. សញ្ញាណទូទៅ នៃ “ស្ថាប័ន” 

នៅផ្នែកសិក្សានេះ អ្នកនឹងទទួលបាននូវការកំណត់និយមន័យជាសកល អំពីលក្ខខណ្ឌដែលបំពេញក្លាយ ជា “ស្ថាប៍ន” និង យល់ដឹងអំពីសញ្ញាណទូទៅ នៃការប្រព្រឹត្តទៅ នៃស្ថាប័ន ។ ការយល់ដឹងអំពីសញ្ញាណទូទៅនៃ “ស្ថាប័ន” ផ្តល់នូវអត្ថប្រយោជន៍ជាច្រើន និងបម្រើនូវគោលបំណងដ៏មានសក្តានុពលសម្រាប់អ្នកសិក្សាទូទៅ រួមមាន ៖

-បង្កើនការយល់ដឹងពីសង្គម៖ តាមរយៈការពិនិត្យមើលស្ថាប័នផ្សេងៗ និងតួនាទីរបស់ស្ថាប័ន អ្នកទទួលបានការយល់ដឹងកាន់តែស៊ីជម្រៅអំពីរចនាសម្ព័ន្ធសង្គមដែលកំណត់ជីវិតរបស់អ្នក និងជីវិតរបស់អ្នកដទៃពាក់ព័ន្ធ។ ការយល់ដឹងនេះជំរុញឱ្យមានការគិតប្រកបដោយការរិះគន់ ឬ គំនិតចំលុះបញ្ចាំ អំពីបទដ្ឋានសង្គម សក្ដានុពលនៃថាមពល និងរបៀបដែលស្ថាប័នមានឥទ្ធិពលលើបុគ្គល និងសហគមន៍។

-ការអភិវឌ្ឍន៍ទស្សនៈពិភពលោកផ្ទាល់ខ្លួន៖ ការវិភាគតម្លៃ មនោគមវិជ្ជា និងមុខងាររបស់ស្ថាប័នអនុញ្ញាតឱ្យអ្នកបង្កើតគំនិតផ្ទាល់ខ្លួនរបស់អ្នកអំពីគោលបំណង និងការលំអៀងដែលអាចកើតមាន។ នេះរួមចំណែកដល់ការកសាងទស្សនៈពិភពលោកផ្ទាល់ខ្លួន និងរុករកចរន្តសង្គមចម្រុះដោយភាពច្បាស់លាស់ជាងមុន។

-ធ្វើឱ្យប្រសើរឡើងនូវការចូលរួមរបស់ពលរដ្ឋ៖ ការយល់ដឹងអំពីស្ថាប័នផ្តល់អំណាចឱ្យអ្នកក្នុងការចូលរួមយ៉ាងសកម្មជាមួយពួកគេ។ មិនថាវាជាការបោះឆ្នោត ការចូលរួមក្នុងគំនិតផ្តួចផ្តើមសហគមន៍ ឬការតស៊ូមតិសម្រាប់ការផ្លាស់ប្តូរ ចំណេះដឹងអំពីរចនាសម្ព័ន្ធ និងមុខងាររបស់ស្ថាប័នជួយសម្រួលដល់ការចូលរួមដែលមានព័ត៌មាន និងមានប្រសិទ្ធភាពនៅក្នុងសង្គមរបស់អ្នក។

ខ. ស្ថា​ប័នសាធារណៈរបស់រដ្ឋ

នៅផ្នែកសិក្សានេះ ផ្តោតសំខាន់ នូវគោលបំណងយ៉ាងជាក់លាក់ ចង់ឲ្យអ្នកសិក្សាបានទទួល នូវចំណេះ និងការយល់ដឹងអំពីស្ថាប៍័នដែលបង្កើត និងចែងកំណត់ដោយរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ឆ្នាំ១៩៩៣ រួមមាន ស្ថាប័ននយោបាយ ,ស្ថាប័នរដ្ឋបាល និងស្ថាប័នយុត្តាធិការ។ ការយល់ដឹងអំពីស្ថាប័នរបស់រដ្ឋ ផ្តល់នូវអត្ថប្រយោជន៍ជាច្រើន នៅក្នុងការរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ សម្រាប់អ្នកសិក្សាទូទៅ រួមមាន ៖

-ការយល់ដឹងអំពីតួនាទីរបស់ស្ថាប័នមុខងារសម្រេចជោគវាសនាប្រទេស ៖ អ្នកសិក្សា ត្រូវសិក្សាផ្តោតសំខាន់ លើស្ថាប័នព្រះមហាក្សត្រ , រដ្ឋសភា និងព្រឹទ្ធសភា , រាជរដ្ឋាភិបាល និងស្ថាប័នតុលាការ។ តាមរយៈការសិក្សាស្ថាប័នសាធារណៈរបស់រដ្ឋដូចបានរៀបរាប់ខាងដើម ធ្វើឲ្យអ្នកសិក្សា អាចស្វែងយល់អំពីមុខងារ និងសេវាកម្មផ្សេងៗ នៃស្ថាប័ននីមួយ ។ ចំណេះដឹងនេះអាចជួយអ្នកសិក្សា ឱ្យយល់ពីរបៀបដែល ស្ថាប័នទាំងនេះ ប្រតិបត្តិការ និងអាចដឹងពីរបៀប ដែលប៉ះពាល់ដល់ជីវិតប្រចាំថ្ងៃរបស់ប្រជាជន។

-ស្វែងយល់ពីប្រភេទផ្សេងៗនៃស្ថាប័ន៖ ជាការសង្កេត កម្ពុជា មានបង្កើតស្ថាប័នសាធារណៈចំណុះឲ្យរដ្ឋ ចាប់ពីថ្នាក់ជាតិ រហូតដល់ថ្នាក់ក្រោមជាតិ ដែលបម្រើប្រយោជន៍សាធារណៈ ជាក់ស្តែង រាប់បញ្ចូល ការបង្កើតសាលារៀន និងមន្ទីរពេទ្យ រហូតដល់ស្ថាប័នគ្រប់គ្រង និងភ្នាក់ងារអនុវត្តច្បាប់។ ការរៀនអំពីស្ថាប័នទាំងនេះអាចពង្រីកការយល់ដឹងរបស់អ្នកសិក្សា អំពីភាពស្មុគស្មាញនៃអភិបាលកិច្ច និងសេវាកម្មដែលផ្តល់ជូនសាធារណៈជន។

-ការយល់ដឹងអំពីគោលនយោបាយសាធារណៈ និងការធ្វើសេចក្តីសម្រេច៖ ការសិក្សាស្ថាប័នសាធារណៈរបស់រដ្ឋអាចបំភ្លឺពីដំណើរការដែលពាក់ព័ន្ធក្នុងការអភិវឌ្ឍ និងការអនុវត្តគោលនយោបាយសាធារណៈ។ នេះអាចឱ្យអ្នកចូលរួមក្នុងការជជែកពិភាក្សាអំពីគោលនយោបាយ និងយល់ពីរបៀបដែលការសម្រេចចិត្តត្រូវបានធ្វើឡើងដែលប៉ះពាល់ដល់អ្នក និងសហគមន៍របស់អ្នក។

គ. ស្ថាប័នឯករាជ្យ និងអព្យាក្រឹត្យ

នៅផ្នែកសិក្សានេះ មានគោលដៅ ផ្តល់នូវការយល់ដឹងដ៏មានតម្លៃ និងផ្តល់ឱ្យអ្នកសិក្សា នូវចំណេះដឹង និងជំនាញដែលទាក់ទងនឹងទិដ្ឋភាពផ្សេងៗនៃសង្គម ដែលត្រូវបានធានា ដោយស្ថាប័នត្រូវចាត់ទុកជា ស្ថាប័ន នៃទំនុកចិត្ត និងយុត្តិធម៌។ ហេតុនេះ ផ្នែកនេះ មានគោលបំណង ឲ្យអ្នកសិក្សាអាចស្វែងយល់អំពី សារៈសំខាន់នៃឯករាជ្យភាព និងអព្យាក្រឹតភាពរបស់ស្ថាប័ន រួមមាន​៖

-លើកកម្ពស់ភាពត្រឹមត្រូវ និងគោលបំណងចម្បង៖ ស្ថាប័នឯករាជ្យ និងអព្យាក្រឹត ធ្វើសកម្មភាព និងប្រតិបត្តិការដោយគ្មានឥទ្ធិពលមិនសមរម្យពីក្រុម ឬផលប្រយោជន៍ជាក់លាក់ណាឡើយ ។ ការសិក្សាស្ថាប័នទាំងនេះជួយអ្នកឱ្យយល់អំពីតួនាទីដ៏សំខាន់ដែលពួកគេដើរតួក្នុងការលើកកម្ពស់ភាពត្រឹមត្រូវ វត្ថុបំណង និងភាពមិនលំអៀងនៅក្នុងវិស័យផ្សេងៗ។

-ការពារទំនុកចិត្តសាធារណៈ៖ ស្ថាប័នទាំងនេះ ជារឿយៗដើរតួជាអ្នកឃ្លាំមើល ឬនិយតករ ពឹងផ្អែកលើការជឿទុកចិត្តរបស់សាធារណៈជនដើម្បីបំពេញតួនាទីរបស់ពួកគេប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាព។ តាមរយៈការសិក្សាស្ថាប័នទាំងនេះ អ្នកសិក្សា អាចវាយតម្លៃថាតើឯករាជ្យភាព និងអព្យាក្រឹតភាពរួមចំណែកដល់ការកសាង និងរក្សាការជឿទុកចិត្តរបស់សាធារណៈជននៅក្នុងអភិបាលកិច្ច ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ និងផ្នែកសំខាន់ៗដទៃទៀត។

-វិភាគបញ្ហាប្រឈម និងការគំរាមកំហែង៖ ការយល់ដឹងពីបញ្ហាប្រឈម និងការគំរាមកំហែងចំពោះឯករាជ្យភាព និងអព្យាក្រឹត ដូចជាការជ្រៀតជ្រែកផ្នែកនយោបាយ ឬសម្ពាធសេដ្ឋកិច្ច អនុញ្ញាតឱ្យអ្នកកំណត់ភាពលំអៀងដែលអាចកើតមាន និងតស៊ូមតិសម្រាប់យន្តការដែលពង្រឹងបូរណភាពរបស់ស្ថាប័នទាំងនេះ។

ឃ. ស្ថាប័នឯកជនសំខាន់ ៗ  ៖

ក្រៅពីការសិក្សាស្ថាប័នរបស់រដ្ឋ អ្នកសិក្សា ក៏នឹងត្រូវដាក់ឲ្យសិក្សាបន្ថែមអំពីស្ថាប័ន ដែលដំណើរការដោយ បុគ្គលឯកជន មិនមែនរដ្ឋ ដែលអ្នកសិក្សា នឹងទទួលបាន នូវហេតុផល និងអត្ថប្រយោជន៍ មួយចំនួនគួរឲ្យកត់សម្គាល់ រួមមាន ៖

-សារៈសំខាន់សេដ្ឋកិច្ច៖ ស្ថាប័នឯកជនធំៗ រួមមាន បណ្តាក្រុមហ៊ុន សហគ្រាស និងក្រុមអ្នកធ្វើធុរកិច្ច តែងតែដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោក ដោយ កាន់អំណាចនៅក្នុងឧស្សាហកម្មផ្សេងៗ និងមានឥទ្ធិពលលើនិន្នាការសេដ្ឋកិច្ច។ ការសិក្សាអំពីស្ថាប័នទាំងនេះ ជួយអ្នកឱ្យយល់ពីឥទ្ធិពលរបស់ពួកគេលើកំណើនសេដ្ឋកិច្ច ការងារ និងការចែកចាយទ្រព្យសម្បត្តិ។

-ឥទ្ធិពលសង្គម និងនយោបាយ៖ លើសពីសេដ្ឋកិច្ច ស្ថាប័នទាំងនេះមានឥទ្ធិពលនៅក្នុងវិស័យសង្គម និងនយោបាយ ដែលអាចបង្កើតបទដ្ឋានសង្គម ឥទ្ធិពលលើការសម្រេចចិត្តគោលនយោបាយ និងប៉ះពាល់ដល់សហគមន៍។ ការសិក្សាពួកគេអនុញ្ញាតឱ្យអ្នកវិភាគផលប៉ះពាល់សង្គមដ៏ទូលំទូលាយរបស់ពួកគេ និងការពិចារណាប្រកបដោយសក្តានុពល។

-ការឈានជំហានទៅដល់សកលលោក និងការភ្ជាប់ទំនាក់ទំនងគ្នា៖ ស្ថាប័នឯកជនធំៗជាច្រើនមានប្រតិបត្តិការសកល និងបណ្តាញផ្គត់ផ្គង់ដ៏ស្មុគស្មាញ។ ការសិក្សាស្ថាប័នទាំងនេះ ផ្តល់នូវការយល់ដឹងអំពីសកលភាវូបនីយកម្ម ការពឹងពាក់គ្នាទៅវិញទៅមក និងបញ្ហាប្រឈម និងឱកាសដែលវាបង្ហាញ។

ង. ការវិវត្ត នៃស្ថាប័នខ្មែរ 

ការសិក្សាពីការវិវត្តន៍នៃស្ថាប័នខ្មែរ ផ្តល់នូវផ្លូវតែមួយគត់ អាចឲ្យអ្នកសិក្សា អាចចូលខ្លួន ទៅក្នុងទិដ្ឋភាពប្រវត្តិសាស្រ្តដ៍ចំណាស់ និងសំបូរបែប ព្រមទាំងការអភិវឌ្ឍន៍វប្បធម៌នៃប្រទេសកម្ពុជា ជាឬសគល់ នៃបច្ចុប្បន្នភាព ឆ្ពោះទៅរកអនាគត។

សេចក្តីសន្និដ្ឋាន

សរុបជារួម ការសិក្សាមុខវិជ្ជា ប្រវត្តិស្ថាប័នខ្មែរ ធ្វើឲ្យអ្នកសិក្សាបានយល់ដឹងអំពីមិនត្រឹមតែ សញ្ញាណទូទៅនៃ “ស្ថាប័ន” គឺទទួលបាន គុណប្រយោជន៍ លើសពីនិយមន័យ។ វាផ្តល់ឱ្យអ្នកសិក្សា នូវចំណេះដឹង ជំនាញ និងទស្សនវិស័យដ៏មានតម្លៃដែលពង្រឹងការអភិវឌ្ឍន៍ផ្ទាល់ខ្លួន ការខិតខំប្រឹងប្រែងប្រកបដោយវិជ្ជាជីវៈ និងការចូលរួមក្នុងសង្គម។ ការយល់ដឹងអំពីរចនាសម្ព័ន្ធសង្គមទាំងនេះផ្តល់អំណាចឱ្យអ្នករុករកពិភពលោកដោយការយល់ដឹងកាន់តែច្រើន រួមចំណែកដល់ការផ្លាស់ប្តូរជាវិជ្ជមាន និងធ្វើការឆ្ពោះទៅរកអនាគតដ៏ត្រឹមត្រូវ និងសមធម៌ជាងមុន។

មុខវិជ្ជា “សេចក្តីផ្តើមនីតិ ” ជាមុខវិជ្ជាមូលដ្ឋានគ្រឹះ ដែលរាល់និស្សិតច្បាប់ទាំងអស់មិនអាចរំលងបាន ដែលជាទូទៅ ត្រូវបានដាក់បញ្ចូលក្នុងកម្មវិធីសិក្សាសម្រាប់ និស្សិតផ្នែកច្បាប់ ឆ្នាំទី ១ នៃមហាវិទ្យាល័យច្បាប់។ យ៉ាងណាមិញ មុខវិជ្ជានេះ ក៏អាចត្រូវបានដាក់បញ្ចូលឲ្យនិស្សិតជំនាញដទៃទៀត សិក្សាផងដែរ នៅក្នុងឆ្នាំមូលដ្ឋាន ក៏ដោយសារ មុខវិជ្ជានេះ មានសារៈសំខាន់ ជាគ្រឹះសម្រាប់ទទួលចំណេះដឹងច្បាប់ជាទូទៅ។

ហេតុដូចនេះ ក្នុងមេរៀននេះ យើងនឹងធ្វើការសង្កត់ធ្ងន់លើ ០២ ចំណុចសំខាន់លើ ថាតើគោលបំណង នៃមុខវិជ្ជានេះ ជាអ្វី ? (១) និង ថាតើនិស្សិត ត្រូវតម្រូវផ្តោតសិក្សាលើមេរៀនអ្វីខ្លះ នៅក្នុងកម្មវិធីសិក្សាជាទូទៅ ? (២)

ដោះសោរយុត្តិធម៌ ដោយបើកគន្លឹះចេញពីជំហានដំបូង នៃមេរៀនសេចក្តីផ្តើមនីតិ

 

១. គោលបំណង នៃមុខវិជ្ជា “សេចក្តីផ្តើមនីតិ”

ការសិក្សាមុខវិជ្ជា “សេចក្តីផ្តើមនីតិកម្ពុជា” ជាមុខវិជ្ជានេះមូលដ្ឋាន ដែលអាចបម្រើគោលបំណងផ្សេងៗ អាស្រ័យលើការផ្តោតអ្នកសិក្សា និងគោលបំណង នៃការសិក្សានោះ។ ខាងក្រោមនេះគឺជាគោលបំណងសក្តានុពលដោយឈរលក្ខខណ្ឌវិនិច្ឆ័យ នៃអ្នកសិក្សា៖

+សម្រាប់និស្សិត និងអ្នកជំនាញផ្នែកច្បាប់៖

-ផ្តល់ការយល់ដឹងជាមូលដ្ឋាន៖ ណែនាំពីលក្ខណៈសំខាន់ៗ និងរចនាសម្ព័ន្ធនៃប្រព័ន្ធច្បាប់កម្ពុជា រួមទាំងប្រភពនៃច្បាប់ ប្រព័ន្ធតុលាការ និងផ្នែកច្បាប់សំខាន់ៗ (ឧទាហរណ៍ ច្បាប់រដ្ឋធម្មនុញ្ញ ច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌ ច្បាប់រដ្ឋប្បវេណី)។
-រំលេចបរិបទប្រវត្តិសាស្ត្រ៖ ពន្យល់ពីការអភិវឌ្ឍន៍ប្រវត្តិសាស្ត្រនៃច្បាប់កម្ពុជា ដោយពិចារណាលើឥទ្ធិពលពីអាណានិគមបារាំង របបខ្មែរក្រហម និងយុគសម័យក្រោយជម្លោះបច្ចុប្បន្ន។
-ផ្តល់ជូននូវទិដ្ឋភាពទូទៅនៃផ្នែកច្បាប់សំខាន់ៗ៖ សូមណែនាំដោយសង្ខេបនូវផ្នែកសំខាន់ៗនៃច្បាប់កម្ពុជា ដូចជា ច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌ ច្បាប់កិច្ចសន្យា ច្បាប់ទ្រព្យសម្បត្តិ ច្បាប់គ្រួសារ និងច្បាប់ការងារ។
-អភិវឌ្ឍជំនាញស្រាវជ្រាវផ្នែកច្បាប់ជាមូលដ្ឋាន៖ ណែនាំសិស្សអំពីការចូលប្រើប្រាស់ និងរុករកធនធានច្បាប់ដែលពាក់ព័ន្ធនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា រួមមានរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ក្រម ច្បាប់ បទបញ្ជា និងសំណុំរឿង។

+សម្រាប់អ្នកជំនាញ និងវិនិយោគិន៖

-ស្វែងយល់ពីបរិយាកាសច្បាប់៖ ផ្តល់ការយល់ដឹងជាមូលដ្ឋានអំពីក្របខណ្ឌច្បាប់ដែលពាក់ព័ន្ធសម្រាប់សកម្មភាពអាជីវកម្មនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា រួមមានច្បាប់កិច្ចសន្យា ច្បាប់វិនិយោគ ច្បាប់ការងារ និងច្បាប់កម្មសិទ្ធិបញ្ញា ….។
-កំណត់បញ្ហាប្រឈមផ្នែកច្បាប់ដែលអាចកើតមាន៖ គូសបញ្ជាក់បញ្ហាផ្លូវច្បាប់ដែលអាចកើតមានដែលអាជីវកម្មអាចជួបប្រទះនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ដូចជាការដោះស្រាយវិវាទ ការអនុលោមតាមបទប្បញ្ញត្តិ និងសិទ្ធិអចលនទ្រព្យ។
-រុករកធនធានច្បាប់៖ ណែនាំអ្នកប្រើប្រាស់អំពីការចូលប្រើព័ត៌មានផ្លូវច្បាប់ដែលពាក់ព័ន្ធ និងស្វែងរកដំបូន្មានផ្នែកច្បាប់ប្រកបដោយវិជ្ជាជីវៈនៅពេលចាំបាច់។

+សម្រាប់សាធារណជនទូទៅ៖

-លើកកម្ពស់ការយល់ដឹងអំពីសិទ្ធិ និងទំនួលខុសត្រូវផ្នែកច្បាប់៖ ជូនដំណឹងដល់សាធារណជនអំពីសិទ្ធិ និងកាតព្វកិច្ចផ្លូវច្បាប់ជាមូលដ្ឋានរបស់ពួកគេក្រោមច្បាប់កម្ពុជា លើកកម្ពស់ការយល់ដឹង និងការយល់ដឹងផ្នែកច្បាប់។
-ពន្យល់ពីដំណើរការផ្លូវច្បាប់សំខាន់ៗ៖ ផ្តល់ការពន្យល់សាមញ្ញអំពីនីតិវិធីច្បាប់ក្នុងផ្នែកដូចជា យុត្តិធម៌ព្រហ្មទណ្ឌ វិវាទរដ្ឋប្បវេណី និងការដោះស្រាយវិវាទដីធ្លី។
-លើកទឹកចិត្តឱ្យមានការចូលរួមប្រកបដោយការទទួលខុសត្រូវជាមួយប្រព័ន្ធច្បាប់
-លើកកម្ពស់ការយល់ដឹងអំពីសារៈសំខាន់នៃការស្វែងរកដំបូន្មានផ្នែកច្បាប់ និងការដោះស្រាយវិវាទតាមរយៈបណ្តាញផ្លូវច្បាប់ដែលបានបង្កើតឡើង។

២. ខ្លឹមសារសំខាន់ៗ នៅក្នុងមុខវិជ្ជា “សេចក្តីផ្តើមនីតិ”

អ្នកសិក្សាទាំងឡាយ បានយល់ដឹងអំពីគោលបំណង នៃមុខវិជ្ចានេះ រួចមកហើយ ឃើញថា មុខវិជ្ជានេះ ផ្ទុកទៅវត្តុបំណងជារួម សម្រាប់ប្រយោជន៍សង្គម។ ហេតុនេះ យើងមកពិនិត្យមើលអំពី ខ្លឹមសារសំខាន់ៗ ដែលទូទៅ ត្រូវបានដាក់បញ្ចូលជាមាតិកា ក្នុងមេរៀននេះ ដោយផ្តោតសំខាន់ លើទិដ្ឋភាពទូទៅនៃប្រព័ន្ធច្បាប់នៅកម្ពុជា រួមទាំងបរិបទប្រវត្តិសាស្ត្រ គោលការណ៍ច្បាប់សំខាន់ៗ និងរចនាសម្ព័ន្ធនៃប្រព័ន្ធតុលាការ មានខ្លឹមសារដូចខាងក្រោម ៖

ក. បរិបទប្រវត្តិសាស្ត្រ៖

ប្រទេសកម្ពុជាមានប្រវត្តិសាស្ត្រផ្នែកច្បាប់ដ៏សម្បូរបែប ដែលបានវិវត្តន៍ជាច្រើនសតវត្សមកហើយ។ រងឥទ្ធិពលដោយប្រពៃណីច្បាប់ហិណ្ឌូ និងព្រះពុទ្ធសាសនា ប្រព័ន្ធច្បាប់របស់ប្រទេសនេះក៏ត្រូវបានបង្រួបបង្រួមដោយសម័យអាណានិគម និងជម្លោះផងដែរ។ ការយល់ដឹងអំពីបរិបទប្រវត្តិសាស្រ្តនេះគឺមានសារៈសំខាន់ណាស់ក្នុងការចាប់យកមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃច្បាប់កម្ពុជា។

ខ. ការវិវត្តន៍ នៃប្រព័ន្ធច្បាប់៖

-ប្រព័ន្ធច្បាប់របស់កម្ពុជា ៖ ប្រទេសកម្ពុជាដើរតាមប្រព័ន្ធច្បាប់ស៊ីវិល ដែលមានន័យថា ក្របខ័ណ្ឌច្បាប់របស់ខ្លួនផ្អែកលើច្បាប់ជាលាយលក្ខណ៍អក្សរ និងលក្ខន្តិកៈ។ ក្រមច្បាប់មានតួនាទីជាប្រភពចម្បងនៃច្បាប់ ហើយការសម្រេចរបស់តុលាការមិនជាប់កាតព្វកិច្ចដូចនៅក្នុងប្រព័ន្ធច្បាប់ទូទៅនោះទេ។

-មូលដ្ឋានរដ្ឋធម្មនុញ្ញ៖ រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា អនុម័តក្នុងឆ្នាំ ១៩៩៣ គឺជាច្បាប់កំពូលនៃដែនដី។ វាបង្កើតគោលការណ៍ប្រជាធិបតេយ្យ នីតិរដ្ឋ និងសិទ្ធិមនុស្ស។ ការយល់ដឹងអំពីក្របខណ្ឌរដ្ឋធម្មនុញ្ញគឺចាំបាច់សម្រាប់ការបកស្រាយ និងអនុវត្តច្បាប់ផ្សេងៗ។

-សិទ្ធិមនុស្ស និងនីតិរដ្ឋ៖ ប្រទេសកម្ពុជាបានសង្កត់ធ្ងន់យ៉ាងសំខាន់លើសិទ្ធិមនុស្ស និងនីតិរដ្ឋ។ សន្ធិសញ្ញា និងអនុសញ្ញាសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិត្រូវបានដាក់បញ្ចូលទៅក្នុងច្បាប់ក្នុងស្រុក ដែលឆ្លុះបញ្ចាំងពីការប្តេជ្ញាចិត្តរបស់ប្រទេសក្នុងការការពារសេរីភាពបុគ្គល និងការធានាយុត្តិធម៌។

គ. រចនាសម្ព័ន្ធនៃប្រព័ន្ធតុលាការ៖

-ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ៖ ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញមានតួនាទីបកស្រាយរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ពិនិត្យធម្មនុញ្ញភាពនៃច្បាប់ និងដោះស្រាយវិវាទការបោះឆ្នោត។ ស្ថាប័ននេះ ដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការលើកកម្ពស់នីតិរដ្ឋ និងការពារសិទ្ធិជាមូលដ្ឋាន។

-តុលាការកំពូល៖ តុលាការកំពូលគឺជាអំណាចតុលាការកំពូលនៅកម្ពុជា មានសមត្ថកិច្ចជំនុំជម្រះលើ បណ្តឹងឧទ្ធរណ៍ ទាំងលើសំណុំរឿងរដ្ឋប្បវេណី និងព្រហ្មទណ្ឌ ដោយធានានូវការអនុវត្តគោរពនីត្យានុកូលភាព និងធម្មនុញ្ញភាព នៃច្បាប់ និងផ្តល់ដំណោះស្រាយចុងក្រោយចំពោះវិវាទផ្លូវច្បាប់។

-សាលាឧទ្ធរណ៍៖ ស្ថិតនៅខាងក្រោមតុលាការកំពូល សាលាឧទ្ធរណ៍ពិនិត្យសំណុំរឿងពីតុលាការថ្នាក់ក្រោម ហៅថា ការជំនុំជម្រះលើកទី ២ ។ តុលាការថ្នាក់នេះ ធានាថានីតិវិធីច្បាប់ត្រូវបានអនុវត្តយ៉ាងត្រឹមត្រូវ និងផ្តល់នូវស្រទាប់បន្ថែមនៃការត្រួតពិនិត្យនៅក្នុងដំណើរការតុលាការ ពីតុលាការជាន់ ហៅថាសាលាដំបូង
-សាលាដំបូងរាជធានី-ខេត្ត ៖ នៅប្រទេសកម្ពុជា មានតុលាការជាន់ទាប ឬ ដំបូង ហៅឈ្មោះជាផ្លូវការថា សាលាដំបូង រាជធានី-ខេត្ត។ តុលាការថ្នាក់នេះ ដោះស្រាយសំណុំរឿងជាច្រើន រួមទាំងរឿងព្រហ្មទណ្ឌ រដ្ឋប្បវេណី និងរឿងរដ្ឋបាលផង។ តុលាការទាំង ជាតុលាការ ជាន់ដំបូង បម្រើសម្រាប់វិវាទផ្លូវច្បាប់ភាគច្រើន លើកលែងតែវិវាទដែលត្រូវបានកំណត់ជាពិសេស។

ឃ. កំណែទម្រង់ច្បាប់ និងបញ្ហាប្រឈម៖

-សិទ្ធិដីធ្លី និងអចលនទ្រព្យ៖ សិទ្ធិដីធ្លី និងអចលនទ្រព្យ គឺជាចំណុចស្នូលនៃកំណែទម្រង់ច្បាប់នៅកម្ពុជា។ កិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងត្រូវបានធ្វើឡើងដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាទាក់ទងនឹងកម្មសិទ្ធិដីធ្លី វិវាទអចលនទ្រព្យ និងការធានានូវសិទ្ធិកាន់កាប់ដោយសុវត្ថិភាពសម្រាប់ពលរដ្ឋ។

-សិទ្ធិទទួលបានយុត្តិធម៌៖ ទោះបីជាមានការកែទម្រង់ផ្លូវច្បាប់ក៏ដោយ ក៏បញ្ហាប្រឈមនៅតែមាននៅក្នុងការធានាឱ្យមានសិទ្ធិទទួលបានយុត្តិធម៌ស្មើៗគ្នាសម្រាប់ប្រជាជនកម្ពុជាទាំងអស់។ បញ្ហាដូចជាជំនួយផ្នែកច្បាប់ អំពើពុករលួយរបស់តុលាការ និងភាពស្មុគស្មាញនៃនីតិវិធី គឺជាផ្នែកដែលបន្តត្រូវបានដោះស្រាយ។

សេចក្តីសន្និដ្ឋាន

សរុបជារួម ការសិក្សាមុខវិជ្ជាសេចក្តីផ្តើមនីតិ ផ្តល់នូវការយល់ដឹងជាមូលដ្ឋានអំពីប្រព័ន្ធច្បាប់ ឫសគល់ប្រវត្តិសាស្ត្រ គោលការណ៍សំខាន់ៗ និងរចនាសម្ព័ន្ធតុលាការ។ នៅពេលដែលប្រទេសកម្ពុជាបន្តអភិវឌ្ឍ កំណែទម្រង់ច្បាប់ និងការការពារសិទ្ធិមនុស្សលទ្ធផលនៃមេរៀននេះដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការរៀបចំទិដ្ឋភាពច្បាប់របស់ប្រទេស។